BOLALARNING NAFAS OLISH XUSUSIYATLARI
Bu jarayon kattalarnikidan qanday farq qiladi?
Nafas olish hayotning asosiy belgilaridan biri. U organizmda gaz almashinishi, havodan kislorodni yutish va uni bosqichma-bosqich jarayonga kiritilishini ta’minlaydi.
Go‘dak kattalarga qaraganda uch marta ko‘p nafas oladi. Yillar o‘tgan sari ularning ko‘krak qafasining shakli o‘zgaradi. Nafas olish yo‘llari va o‘pkaning sirti kengayadi. Natijada go‘dakning nafas olishi kattalarniki singari kamayadi, lekin chuqurlashadi.
Uning yuqori nafas yo‘llarining havodan kislorodni tortib olish hususiyati oshadi. Vaqt o‘tgan sari bola ulg‘ayadi. Chaqaloqlik davrida bola havoning har bir litridan 26 ml. 7 yoshda esa 133 ml. hajmida havo so‘radi. Bolalarda kattalarga qaraganda me’yorda nafas olishga ko‘rsatiladigan to‘siqlar ko‘proqdir. Moddalar almashinuvining yuqoriligi ularni hamma ichki zahiralardan foydalanishga majbur qiladi. Go‘daklarning nafas olish tizimi faoliyatining tez-tez buzilishiga shu sabab bo‘ladi. Ularda yuqori nafas olish yo‘llari bronxlar va o‘pkaning yallig‘lanishi tez rivojlanadi. Shuning uchun go‘dak yotadigan xonani muntazam shamollatish muhimdir. Bolalarning immunitetini mustahkamlash ularni turli xastaliklardan asraydi. Buning uchun ularni chiniqtirish zarur. Go‘dakni chiniqtirishning usullaridan biri chaqaloqlik davridan ularni sayr qildirish va suvda suzdirishdir. Bolani sayr qildirish va issiq vaqtlarda ochiq havoda uxlatish juda muhimdir. Ochiq havodagi uyqu eng foydali hisoblanadi. Chaqaloq qanchalik yosh bo‘lsa shuncha ko‘p toza havoda bo‘lishi kerak. Ayniqsa, kun issiq vaqtlarida bola 5-6 soat ochiq havoda bo‘lishi zarur. Bundan tashqari emizikli bolalarni suzishga o‘rgatish ona qornidagi qog‘onoq suvida (amniotik suyuqlik ichida) rivojlanishga moslangan tug‘ma qobiliyatiga asoslangan holatda o‘rgatiladi. Bolalarni barvaqt suzishga o‘rgatish ularni tezda jismoniy va ruhiy rivojlanishiga hamda hayotining birinchi oyida go‘daklikka xos bo‘lgan egiluvchan mushaklar tarangligini pasaytirishga, kichkintoyni harakat ko‘nikmalarini tezroq shakllanishini ta’minlaydi. Bola suzganda suvning yoqimli uqalovchi ta’sirini sezadi. Shunga muvofiq qon aylanishi yaxshilanadi. Uning asab tizimi mustahkamlanadi. Suzishga o‘rgatishning eng yaxshi davri bola tug‘ilgandan so‘nggi 3-4 haftadir. Bola sog‘lom bo‘lsagina uni suzishga o‘rgatish mumkin. Ota-ona go‘dagiga suzishni o‘rgatishdan avval bolani suvda ushlab turish, suzdirish texnikasini yaxshi bilishi shart. Shundan so‘nggina kichkintoy bilan mashg‘ulot o‘tishi mumkin. Hozirgi vaqtda 1 oylik chaqaloqlar uchun ham maxsus suzish moslamalari mavjud bo‘lib, bemalol undan foydalanish mumkin. Bola suvda o‘zini erkin tutishi uchun ona va bola uyda vannaga birga tushishlari ham mumkin. Har safar suzish mashg‘ulotidan oldin vannaxona shamollatiladi. Vanna issiq suv, kir sovun yoki maxsus tozalash vositasi bilan yaxshilab ishqalab yuviladi. Go‘dak cho‘miladigan suv iliq va musaffo bo‘lishi kerak. Ota-ona suzish mashg‘ulotlarini har kuni bir vaqtda ovqatlanishdan bir soat oldin yoki undan shuncha vaqt o‘tgandan so‘ng o‘tkazishi darkor. Mashg‘ulotlar bolaga quvonch va rohat bag‘ishlashi lozim. Bu vaqtda go‘dak bilan so‘zlashish, uning harakatlarini boshqara borish lozim. Birinchi suzish mashg‘uloti 7-10 daqiqa davom etadi. Keyingi mashg‘ulotlarga 10-15 lahzadan qo‘shib boriladi. Suvning harorati birinchi mashg‘ulotda 37daraja bo‘lib, u sekin-asta 0, 5 darajadan pasaytirib boriladi. Dastlab mashg‘ulotlarni quyidagi tartibda o‘tkazish mumkin. Birinchi beshta suzish mashg‘uloti 7-10 daqiqa, suv harorati 37 ˚S daraja, keyingi safar esa 36, 7-36, 5˚S daraja va suzish vaqti uzaytirilib 30 daqiqagacha yetkaziladi. Suv harorati ham shunga yarasha kamaytirilib, 34-35˚S darajagacha yetkaziladi. Go‘dak sovuq qotib ketmasligi, charchab qolmasligi uchun uning umumiy ahvoli va kayfiyati kattalar tomonidan sinchiklab kuzatib boriladi. Agar go‘dakda charchash va sovuq qotishning birinchi alomatlari sustlik, terining o‘zgarishi, lablarning ko‘karishi kuzatilsa suzish mashg‘ulotini zudlik bilan to‘xtatish lozim.
Feruza NAZAROVA,
tibbiyot fanlari nomzodi, vrach – neonatolog
