Chaqaloqlarda yo‘rgak dermatiti
Chaqaloqlarda yo‘rgak dermatiti – bu taglik ishlatish oqibatida terining o‘tkir yallig‘lanish reaksiyasi bo‘lib, u o‘zini toshma, tirnash xususiyati, shishish yoki qizarish shaklida namoyon qiladi. Bu quyidagi omillar tufayli yuzaga keladi: siydik va najasning zararli ta’siri, yuqori namlik va ishqalanish.
Chaqaloqlarda yo‘rgak dermatiti eng keng tarqalgan kasalliklardan biridir. Bu chaqaloqlar va yosh bolalarning 7 dan 35 foizigacha ta’sir qiladi. Ma’lum qilinishicha, taglik kiygan yosh bolalarning yarmi qachonlardir atopik dermatitga chalingan. Kasalxonaga yotqizilgan chaqaloqlar va bolalar orasida tarqalish bundan ham yuqori – 17 foizdan 43 foizgacha.
Atopik dermatit bolalarda tez-tez uchraydi, odatda 3-12 haftadan boshlanadi, eng yuqori darajasi 9-12 oylikda bo‘ladi. Shu bilan birga, kasallik kattalarda ham bo‘lishi mumkin. Chunki ba’zi bemorlar uzoq vaqt taglik kiyishni talab qiladi (masalan, najas yoki siydik ushlamaslikda). Yo‘rgak dermatitining paydo bo‘lishi jinsga yoki irqiga bog‘liq emas.
Chaqaloqlarda yo‘rgak dermatiti paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladigan omillar:
– qo‘pol va sintetik matolar, maishiy va kosmetika mahsulotlardan foydalanish (xlor yoki fosfat o‘z ichiga olgan kir yuvish vositalari);
– taglikni kam almashtirish, haddan tashqari issiqlik;
– terining siydik va najas bilan uzoq muddatli aloqasi (masalan, diareyada);
– siydik tarkibini o‘zgartiradigan tagliklar ichidagi mikrobial omillar.
Belgilari
- Oddiy atopik dermatit
Bu yallig‘lanish jarayonining yanada rivojlanishida eritema, ya’ni terining qizarishi bilan namoyon bo‘ladi. Makeratsiya (teri to‘qimalarini suyuqlik bilan singdirish va ularning shishishi) va hatto eroziv yuzalar paydo bo‘lishi mumkin. - Zamburug‘ infeksiyasi
bilan asoratlangan
atopik dermatit
Toshma ko‘pincha teri burmalarida (tos, dumba) joylashadi. Zararlanish chekka qismlarda parchalanadigan yorqin qizil, po‘stlanuvchi dog‘lar ko‘rinishida namoyon bo‘ladi. Ko‘pincha papula shaklidagi toshmalar paydo bo‘ladi. Ya’ni dumba, jinsiy a’zolar, qorin va sonlarning terisida bir xil fokuslar paydo bo‘ladi. Bunday kasallikning surunkali kechishida granulomatoz papulalar va tugunlar paydo bo‘lishi mumkin.
Bolalar terisi kattalarnikidan juda farq qiladi. Teri juda sezgir va himoyasiz bo‘ladi. Shuning uchun, bolalarda noxush omillar paydo bo‘lganda, terining himoya to‘sig‘i juda tez buziladi va yallig‘lanish rivojlanadi.
Rivojlanish bosqichlari
Atopik dermatitining bosqichlari alomatlari:
Yengil atopik dermatit:
– mahalliy joylarda yengil eritema;
– terining minimal darajada ishishi va ishqalanishi;
– taglik bilan qoplangan terining 10 foizdan kam joyi zararlanadi;
– noqulaylik va og‘riq bo‘lmaydi.
O‘rta atopik dermatit:
– taglik bilan qoplangan terining 10 foizdan ko‘prog‘ini egallaydi;
– o‘rtacha noqulaylik yoki og‘riq;
– noqulaylik yoki og‘riq kuchli.
O‘rta-og‘ir dermatit:
– yuzaki eroziyasi yanada kengroq eritema;
– noqulaylik yoki og‘riq juda kuchli.
Jiddiy dermatit:
– ko‘paygan yaralar va qirralari ko‘tarilgan eroziya;
– noqulaylik yoki og‘riq juda kuchli.
Chaqaloqlarda yo‘rgak dermatiti turli xil klinik shakllari mavjud.
Ishqalanish tufayli atopik dermatit. Uning asosiy sababi – bu taglik materialining chaqaloq terisiga mexanik shikastli ta’sir berishi. Bunday dermatitda terining burmalari toza, ko‘proq taglik bilan maksimal darajada aloqada bo‘lgan bo‘rtib chiqadigan yuzalar ta’sirlanadi.
Kontaktli irritantli dermatit. Ko‘pincha u anal zonasida joylashgan bo‘lib, bu jarayon tos burmalari, qorin va sonlarning terisining yallig‘lanishini o‘z ichiga oladi. Uning paydo bo‘lishi sababi terining siydik va najas bilan uzoq vaqt aloqa qilishidir (axlat buzilishi natijasida).
Zamburug‘ bilan murakkablashgan atopik dermatit. Ba’zan u intertriginoz dermatit deb ham ataladi. Bu o‘z vaqtida davolanmagan yo‘rgak dermatitining eng keng tarqalgan asoratidir. Zararlangan teriga turli xil patogen mikrofloralar (zamburug‘lar va bakteriyalar) osongina qatlamlanadi. Toshmalar odatda makulopapular, yorqin qizil, o‘zaro chegaralangan ko‘rinishda bo‘ladi.
Eng keng tarqalgan dermatit – bu dermatitning dastlabki ikki shakli. Tegishli parvarish va davolanish bilan ular odatda uch kun ichida hal qilinadi.
Davolash
Toshma 2-3 kun ichida tegishli gigiyena va terini parvarish qilish bilan yo‘qolmaydi. Toshma terining po‘stlanishi, pufakchalarni, yiringli elementlarni, eroziya va yaralarni o‘z ichiga oladi.
Antibiotiklarni qabul qilish fonida yorqin pushti yoki qizil toshma paydo bo‘ldi. Toshma juda og‘riqli kechishi, toshmaga qo‘shimcha ravishda isitma bo‘lishi mumkin. Shuningdek, ichak harakatlari yoki siyish paytida noqulaylik va og‘riq paydo bo‘ladi. Bunday vaziyatda darhol shifokorga murojaat qilish lozim.
Dermatitning oldini olish uchun bir qator choralarni qo‘llash zarur:
Havo: bu bola yo‘rgak kiymasdan, tez-tez havo vannalarini qabul qilishni nazarda tutadi. Taglik almashtirishda havo vannalarini kamida 5-10 daqiqa davomida bajarish tavsiya etiladi.
To‘siq: himoya kremlaridan foydalanish. Ularning qo‘llanilishi har bir taglik o‘zgarganda zarurdir. Ko‘pincha ular tarkibida rux, dekspantenol, vazelin, lanolin mavjud. Ushbu kremlar terini bezovta qiluvchi siydik va najasdan ajratib turadigan himoya plyonka hosil qiladi.
Tozalash: Agar taglik atrofidagi terining yallig‘lanishi bo‘lsa, kundalik yuvinish tirnash xususiyati beruvchi moddalarni olib tashlashga, zamburug‘ va bakteriyalar yuqtirish xavfini kamaytirishga yordam beradi. Tozalash suv bilan amalga oshiriladi, u yumshoq bo‘lishi kerak, siz paxta disklari yoki paxta matosidan foydalanishingiz mumkin. Bolalar uchun salfetka faqat zararlanmagan teriga ishlatilishi mumkin. Cho‘milishdan so‘ng, ishqalanishdan saqlanib, terini sochiq bilan yumshoq qilib quritish kerak.
Taglik almashtirish: taglik har 2 soatda (yangi tug‘ilgan chaqaloqlar uchun har soatda) yoki har bir najas yoki siyishdan keyin o‘zgarishi kerak. Yutish qobiliyati yuqori bo‘lgan taglik tanlash yaxshidir. Taglik suyuqlikni qancha yaxshi so‘rsa, teri shunchalik quruq turadi. Matoli tagliklar, odatda, bir martalik «tagliklari»ga qaraganda kamroq singdirish xususiyatiga ega. Taglik juda qattiq emasligiga ishonch hosil qiling, ayniqsa kechasi kiyganda. Bo‘shashgan yo‘rgak teriga ozroq surtiladi. Yangi taglik kiydirishdan oldin bolaning terisini to‘liq quriting. Kichkintoyning terisiga infeksiyani keltirib chiqargan mikroblarning tarqalishining oldini olish uchun qo‘llarini tagliklarini almashtirishdan oldin va keyin yuvish kerak.
Ota-onalarga bolasiga qanday g‘amxo‘rlik qilishni o‘rgatish juda muhimdir. Ularga kundalik terini parvarish qilish bo‘yicha aniq ko‘rsatmalar va terini qanday parvarish qilish foydali va zararli bo‘lishi mumkinligi haqida ma’lumot berish kerak.
Marhabo ABBOSXO‘JAYEVA,
1-Respublika Abu Ali ibn Sino nomidagi Jamoat salomatligi texnikumi katta o‘qituvchisi
