Конституцияда оиланинг ҳуқуқий мақоми:

бу ҳақда нималарни биласиз?

Конституция – давлатнинг энг олий ҳуқуқий ҳужжати бўлиб, жамият ва шахс ўртасидаги муносабатларни тартибга солади. У шахснинг ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳимоя қилиш билан бир қаторда, оиланинг жамиятдаги ўрнини белгилайди. Оила институтининг барқарорлиги ва унинг ҳуқуқий кафолатлари давлат сиёсатининг ажралмас қисми сифатида қабул қилинади. Шу сабабли конституция оилани жамиятнинг ижтимоий пойдевори сифатида ҳимоя қилади ва унинг тараққиётига хизмат қилади.

Оила шахснинг биринчи ижтимоий муҳитидир. Фарзандлар ҳуқуқлари, ота-онанинг мажбуриятлари ва оилавий аъзолар ўртасидаги муносабатлар конституциявий нормалар орқали ҳимояланган. Ота-оналар фарзандлар тарбияси ва таълими учун масъул бўлиб, давлат томонидан белгиланган қонуний меъёрларга риоя қилишга мажбурдирлар. Шу тарзда, оила институтидаги ҳар бир шахснинг ҳуқуқий мақоми аниқ белгиланган ва ҳимояланган бўлади.

Давлат оилани ижтимоий ва ҳуқуқий жиҳатдан қўллаб-қувватлашга масъулдир. Бу қўллаб-қувватлаш ижтимоий кафолатлар, молиявий ёрдам, таълим ва соғлиқни сақлаш соҳаларидаги имтиёзлар орқали амалга оширилади. Шу билан бирга, оилавий ҳуқуқларни ҳимоя қилиш механизмлари мавжуд бўлиб, уларнинг бузилиши ҳолатида қонуний чоралар кўрилади. Бу давлатнинг оилани ҳимоя қилишдаги вазифасини янада мустаҳкамлайди

Оилавий низоларни ҳал қилишда қонуний тартиблар муҳим аҳамиятга эга. Суд ва бошқа ваколатли органлар орқали турмуш ўртоғининг ҳуқуқлари, фарзандлар манфаатлари ва мол-мулк тақсимоти каби масалалар тартибга солинади. Шунингдек, диний ва ижтимоий қадриятлар билан уйғунлаштирилган механизмлар ҳам мавжуд бўлиб, оилавий муносабатларнинг ижтимоий барқарорлигини таъминлайди.

Конституция оиланинг ҳуқуқий мақомини белгилаш орқали жамият барқарорлиги ва шахс ҳуқуқларининг ҳимоясини кафолатлайди. Оила институтининг мустаҳкамлиги шахс ва жамият ўртасидаги узвий боғлиқликни мустаҳкамлайди, давлатнинг оилани қўллаб-қувватлаш ва ҳимоя қилишдаги масъулиятини таъкидлайди. Шу йўл билан оиланинг ҳуқуқий мақоми жамиятнинг ижтимоий ва ҳуқуқий барқарорлигида марказий ўрин эгаллайди.

Шахс ва оила: ҳуқуқий мақом ва давлат кафолатлари

Шахс ва оила институтининг ҳуқуқий мақоми давлат томонидан кафолатланган асосий ижтимоий ҳуқуқлардан биридир. Конституция ва бошқа қонун ҳужжатлари шахснинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш билан бир қаторда, оиланинг жамиятдаги барқарор ўрнини таъминлайди. Шахс ва оиланинг ўзаро боғлиқлиги ижтимоий тартибнинг мустаҳкамланишида муҳим аҳамият касб этади. Шу сабабли давлат оилавий муносабатларни тартибга солувчи нормаларни яратади ва уларни назорат қилади.

Оила шахснинг биринчи ва энг муҳим ижтимоий муҳитидир. Фарзандлар ҳуқуқлари, ота-оналарнинг мажбуриятлари ва оилавий аъзолар ўртасидаги муносабатлар қонуний нормалар орқали ҳимояланади. Шахс оилада тарбия, таълим ва маданий қадриятларни қабул қилади, бу эса унинг жамиятдаги фаолиятига ва ҳуқуқий масъулиятига таъсир қилади. Шу тарзда, оилавий муҳит шахснинг ҳуқуқий ва ижтимоий ривожланиши учун асос бўлади.

Давлат оилани ҳимоя қилиш ва қўллаб-қувватлаш учун турли механизмлар яратади. Ижтимоий кафолатлар, молиявий ёрдам, таълим ва соғлиқни сақлаш соҳаларидаги имкониятлар оиланинг ҳуқуқий мақомини мустаҳкамлашга хизмат қилади. Шунингдек, оилавий низолар юзага келганда қонуний тартиблар ёрдамида уларни ҳал қилиш имконияти мавжуд. Бу давлатнинг шахс ва оилага нисбатан масъулиятини таъкидлайди.

Шахс ва оила ўртасидаги ҳуқуқий муносабатлар оилавий низоларни ҳал қилишда ҳам ўз аксини топади. Суд ва бошқа ваколатли органлар оилавий низоларни ҳал қилувчи восита сифатида хизмат қилади, фарзандлар манфаатлари ва ота-онанинг ҳуқуқлари ҳимоя қилинади. Шу билан бирга, диний ва ижтимоий қадриятлар билан уйғунлаштирилган амалиётлар ҳам мавжуд бўлиб, оиланинг ижтимоий барқарорлигини таъминлайди. Конституция оиланинг ҳимоя қилиниши ва қўллаб-қувватланишини таъминлаш орқали жамият ва шахс ўртасидаги узвий боғлиқликни мустаҳкамлайди.

Оила институтининг жамиятдаги роли ва қонуний тартиблар

Оила институти жамиятнинг энг муҳим ижтимоий таркибий қисмларидан бири сифатида нафақат шахснинг психологик ва ахлоқий ривожланишига, балки ижтимоий барқарорликнинг таъминланишига ҳам бевосита таъсир кўрсатади; унинг аҳамияти шундаки, оилада шаклланадиган ахлоқий қадриятлар ва тарбиявий принсиплар жамиятнинг маданий меросини сақлаш, шахслараро муносабатларни тартибга солиш ва келажак авлоднинг ижтимоий фаолиятга тайёрланишида ҳал қилувчи восита ҳисобланади.

Шунингдек, оила институти шахснинг ҳуқуқий ҳимоясини таъминлашда асосий механизм сифатида хизмат қилади; бу, бир томондан, болаларнинг таълим олиш, соғлигини сақлаш ва шахсий дахлсизлик ҳуқуқларини кафолатлаш билан намоён бўлади, иккинчи томондан, ота-онанинг тарбиявий, моддий ва маънавий мажбуриятларини белгилаш орқали оилавий муносабатларнинг мувозанатли ва адолатли ривожланишига шароит яратади. Шу тарзда, қонуний меъёрлар нафақат шахсларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилади, балки оиланинг ижтимоий ва психологик барқарорлигини мустаҳкамлашга хизмат қилади.

Оила институтининг ижтимоий роли кенг кўламли ва кўп қирралидир; у шахсни меҳнат фаолиятига тайёрлаш, жамиятга фойдали бўлишга ундаш, ахлоқий қадриятларни ўргатиш ва оилавий масъулиятни ҳис этишга ўргатиш каби вазифаларни ўз зиммасига олади. Шу билан бирга, оилада шаклланадиган тарбиявий муҳит болаларнинг шахсий фазилатлари, ижтимоий масъулияти ва маданий хулқ-атворини ривожлантиришга хизмат қилувчи асосий омил сифатида намоён бўлади.

Оила институтининг ҳуқуқий мақоми жамият ва шахс ўртасидаги узвий боғлиқликни акс эттиради. Конституция ва бошқа қонун ҳужжатлари шахснинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилган ҳолда, оиланинг барқарорлигини ва унинг аъзоларининг манфаатларини кафолатлайди. Ота-оналар ва фарзандлар ўртасидаги ҳуқуқий ва ижтимоий муносабатлар, давлат кафолатлари ва қонуний тартиблар оиланинг жамиятдаги ўрнини мустаҳкамлайди.

Шахс ва оиланинг ижтимоий барқарорликдаги роли катта бўлиб, оилавий муносабатларнинг қонуний ҳимояси жамиятда адолат ва тинчликни таъминлашга хизмат қилади. Давлат томонидан яратилган ижтимоий, ҳуқуқий ва молиявий механизмлар оиланинг ҳуқуқий мақомини янада мустаҳкамлайди. Шу билан бирга, оилавий низоларни ҳал қилишдаги қонуний тартиблар жамиятдаги барқарор ижтимоий муҳитни сақлашда муҳим восита ҳисобланади. Натижада оиланинг ҳуқуқий мақоми нафақат шахснинг ҳуқуқий ва ижтимоий ривожланишини, балки бутун жамиятнинг барқарорлиги ва тараққиётини таъминлашда марказий аҳамиятга эга эканлиги аниқ кўринади.

Рашид ХУДОЙБЕРДИЕВ,

Тошкент давлат тиббиёт университети ўқитувчиси

Руҳсора НИҒМАТИЛЛАЕВА,

Тошкент давлат тиббиёт университети талабаси