Taxikardiya yoki yurak urishining tezlashishi

Yurak urish tezlashishi yoki ortishi yurakka tushayotgan zo‘riqishdan dalolat beradi, lekin YQS (yurak qisqarishlar soni)ni me’yorlashtirish uchun avvalo, bu holatga sabab bo‘layotgan muammoni bartaraf etish kerak. Puls turli xil omillar va qo‘zg‘atuvchilar ta’sirida ortadi. Ko‘p hollarda yurak ritmining ortishi psixoemotsional holat va organizmga tushayotgan jismoniy zo‘riqish natijasida kelib chiqadi.
Sog‘lom odamda YQS o‘rtacha 1 daqiqada 60 dan 80 tagacha qisqaradi. Hatto yurak qisqarish soni 5-10 tagacha o‘zgarsa ham jiddiy patologik holatdan dalolat beradi. Yurak urishining tezlashishi doimiy xarakterga aylansa, umumiy charchash, bosh aylanishi, hansirash, umumiy ahvolning yomonlashuviga olib keladi.

Puls – yurak mushaklarining qisqarishini ko‘rsatib beradi. Pulsdagi o‘zgarishlar organizmdagi eng muhim bo‘lgan a’zoda kamchilik­lar ketayotganidan darak beradi. Puls soni ortishi taxikardiyaning bir ko‘rinishidir.
Pulsning ko‘payishi yurak qisqarishlari soni ortganligidan dalolat beradi. Puls miokardning ishlashini ko‘rsatib beradi. Yurakning har qisqarishida tomirlarda pulsatsiya kuzatiladi. Uni ko‘pincha qo‘lning bilakuzuk sohasida aniqlasa bo‘ladi. Yurak urishi kuchayganda yoki soni ortganda – puls soni ham ortadi. Bu bir biriga bog‘liq bo‘lgan jarayon. Shuning uchun miokardda bo‘ladigan har qanday o‘zgarish, tomirlar devorida bilinadigan pulsda ham o‘zgarishlarga sabab bo‘ladi.
Puls ritmi yurakda bo‘layotgan muammolarni o‘z vaqtida aniqlab olishga imkon beradi. Fiziologik pulsning ortishidan tashqari, boshqa holatlarda shifokorga murojaat etishga «signal» bo‘ladi.

Puls sonining ortishi yurak mushaklarining yaxshi rivojlanmaganidan dalolat beradi. Ayniqsa, bu holat passiv hayot tarziga ega bo‘lgan insonlarda ko‘p kuzatiladi. Tinch holatda qisqarishga moslashgan yurak, jismoniy zo‘riqishga sezuvchan bo‘ladi. Agar holat jiddiy bo‘lsa, puls kritik darajada ko‘payadi.
Pulslar sonining ortishiga sabab bo‘luvchi omillarni 2 guruhga bo‘lish mumkin:
• fiziologik;
• patologik.
Fiziologik pulslar soni ortishi – xavfsiz bo‘lib, tashqi muhit omillari sababli kelib chiqadi, masalan, issiq harorat, tana holati, yosh, tana vazni, gormonal o‘zgarishlar va jismoniy zo‘riqishlar vaqtida.
Patologik puls soni ortishi – organizmdagi jiddiy kasallik haqida xabar beradi. Fiziologik ravishda (normal holatda) yurak urish soni ortishi, 5 daqiqada, uzog‘i bilan 7 daqiqada normal holatga qaytishi kerak. Agar bunday holat kuzatilmasa, organizmda biron-bir jiddiy o‘zgarish kechayotganidan dalolat.

Puls soni ortishi va arterial qon bosimining ortishi – jismoniy va psixik zo‘riqish vaqtida birgalikda kelishi organizmning tashqi qo‘zg‘atuvchisiga bo‘lgan reaksiya hisoblanadi. Inson tinchlangandan so‘ng, 5-10 daqiqa ichida puls soni ham arterial bosim ham normaga qaytishi kerak.
Fiziologik taxikardiya quyidagi holatlarda kuzatilishi mumkin:
• salbiy va ijobiy emotsional holatda;
• jismoniy zo‘riqish;
• stress natijasida yoki homiladorlik vaqtida gormonal o‘zgarish natijasida;
• og‘riq sindromida;
• jinsiy qo‘zg‘algan vaqtda;
• noqulay ob havoda (issiq havoda);
• achchiq choy, kofe, spirtli ichimlik va energetik ichimliklar ichganda;
• tamaki mahsulotlarini chekkanda;
• ayrim dori preparatlarini qabul qilganda.
Fiziologik ravishda puls soni ortishi normal holat bo‘lib, inson organizmidagi kasallikdan dalolat bermaydi va hayot uchun xavf tug‘dirmaydi.

Patologik puls soni ortishi yurakning jiddiy kasalliklarida, yurak poroklari, infarkt va boshqa qon tomir kasalliklarida kelib chiqadi.
Organizmdagi kasalliklar natijasida yurak miokardi qisqarishi soni ortadi. Bu holat miyada gipoksiya kelib chiqmasligi uchun organizm tomonidan avtomatik ravishda yuz beradi. Patologik taxikardiya quyidagi sabablar ta’sirida kelib chiqadi:
• qalqonsimon bez kasalliklari;
• zaharlanish;
• ko‘p qon yo‘qotish bilan kechuvchi travmalar;
• panika qilish;
• yurak poroklari va boshqa patologiyalari;
• nerv tolalarining zararlanishi;
• shok holatlari;
• qon tomirlar tonusi o‘zgarishi;
• infeksion kasalliklar.
Puls sonining ortishi organizmning himoya mexanizmi bo‘lib, kislorod yetishmovchiligini oldini olishga qaratiladi. Yurak aylanayotgan qon hajmining kamayganligini sezishi bilan tez ura boshlaydi.

Yurak urish soni ortishi taxikardiya deb ataladi. Puls sonining ortishi murakkab jarayon bo‘lib, ma’lum bir klassifikatsiya­ga bo‘linadi. Taxikardiyaning 3 ta asosiy turi bor.
Sinusli (tugunli). Ko‘pincha fiziologik puls soni ortishida kelib chiqadi. Stress yoki emotsional holatlarda kuzatiladi. Yurak qisqarish soni 1 daqiqada 100 tagacha yetadi. Patologik holatdan dalolat bermaydi, inson tinchlanganda normaga qaytadi.
Qorinchalar usti (supraventrikulyar). Yurak urish soni birdan oshadi, 1 daqiqada 200 ta va undan ham ko‘p. Buni aniqlash uchun qon tomirlar orqali puls o‘lchanadi. Bu holat og‘riq hissini chaqiradi va ko‘krak qafasida siqilish sezadi. «O‘lib qolish xavfi» simptomi bilan kechadi.
Qorinchalar bunday turdagi taxikardiya bilan faqatgina shoshilinch holatlarda uchrashish mumkin. Miokarddagi patologik holat sababli, yurak 1 daqiqada 250 va undan ortiq qisqaradi. Bunday ritmda yurak ishlashi ancha qiyinlashadi. Tez tibbiy yordam ko‘rsatilmasa o‘lim holati kuzatilishi mumkin.

Diqqat! Hech qanday tashqi ta’sirlarsiz yurak urish soni 1 daqiqada 100 ta va undan ortiq ursa, darhol shifokorga murojaat etish kerak.

Normal fiziologik yurak urish soni turli insonlarda har xil bo‘ladi. Bu insonning hayot tarzi, individual xususiyatlari yoki zararli odatlarga bog‘liq bo‘ladi. Ba’zida yurak qisqarish soni ortgan, lekin inson o‘zini yaxshi his qiladi. Bu yurak mushak­larining yaxshi rivojlanganidan dalolat beradi, masalan sportchilarda.
Ammo puls soni ortishi organizmdagi jiddiy kasallik ketayotganidan dalolat beradi, ayniqsa, bosh aylanishi, qon bosimi oshishi, hansirash bilan birgalikda kelsa shifokorga murojaat etish talab etiladi.
Puls sonining ortishi to‘qimalarda kislorod yetishmayotganidan dalolat beradi. Yurak qonni tezroq haydashga harakat qiladi. Bu holat davom etaversa miokard qisqarish sifati buziladi va impulslar o‘tishi buziladi.
Bu esa yurakda jiddiy o‘zgarishlarga sabab bo‘ladi, masalan miokard infarkti va hatto yurakning to‘xtab qolishi. Organizmda kislorod yetishmovchiligi kuzatilsa, miya­da gipoksiya kelib chiqib, inson hushini yo‘qotishi ham mumkin. Patologik taxikardiyaga sabab quyidagilar bo‘lishi mumkin:
• qon tomirlari trombozi;
• aritmiya;
• yurak astmasi;
• yurakning ishemik kasalligi.
Yurak urish soni ortganda nima qilish kerak?
Taxikardiyani bartaraf etish uchun unga sabab bo‘luvchi omilni yo‘qotish kerak. Asosiy kasallikni davolash uchun avvalo, maxsus tekshiruvlardan o‘tish zarur.
Puls sonini tekshirish organizmdagi kasalliklar, yurakdagi o‘zgarishlar, aritmiyalarni aniqlashda taxminiy diagnoz qo‘yish uchun yordam beradi.
Yurak urish soni kuchli oshganda va inson umumiy ahvoli og‘irlashganda zudlik bilan tez tibbiy yordamga murojaat qilish kerak. Tibbiy yordam kelgunga qadar bemorni tinchlantirish, gorizontal holatda havo kelishi ta’minlash kerak. Quyidagi chora tadbirlarni amalga oshirish zarur:
• 5-6 marotaba burun bilan chuqur nafas olib, og‘iz bilan sekin chiqaring;
• sharni bir necha marotaba puflab shishiring;
• ko‘z olmasi sohasini yengil massaj qiling;
• salqin suvda yuvinib oling.
Puls soni oshishi bu kasallik emas. Bu holat yurakning fiziologik yoki patologik o‘zgarishlaridan dalolat beradi. Yurak urish soni normal bo‘lgan holatda, o‘z sog‘lig‘ingizga e’tibor bering, sog‘lom turmush tarziga rioya eting.

Feruza ALLOQULOVA,

kardiolog