Ko‘kyo‘tal – yuqumli(mi?)

Ko‘kyo‘tal – bu juda yuqumli kasallik bo‘lib, u asosan bolalar va o‘spirinlarda uchraydi. Alomatlar dastlab yuqori nafas yo‘llarining kasalliklariga xos bo‘ladi. So‘ngra paroksismal yoki spazmalitik yo‘tal bilan kechadi, bu esa odatda, uzoq muddatli baland shovqinli nafas bilan tugaydi.

Kasallik asosan yuqtirgan bemorlarning havo tomchilari orqali yuqadi, ayniqsa kataral va erta paroksismal bosqichlarida. Infeksiya juda yuqumli bo‘lib, bemorlar bilan yaqin aloqada bo‘lganda, 80 foiz holatlarda yuqadi. Paroksismal fazaning 3-haftasidan keyin bemorlar odatda yuqumli emas.
Ko‘kyo‘tal – bu emlash orqali oldini olish mumkin bo‘lgan va tez-tez ko‘payib boradigan bolalar kasalligi. AQSHda 1980 yillarda kasallanish eng past darajaga yetgan. Keyin ko‘paya boshlagan, bu quyidagi sabablar bilan bog‘liq:
• ilgari emlangan o‘spirin va kattalardagi immunitet darajasining pasayishi;
• bolalarini emlashdan bosh tortgan ota-onalarning emlashga qarshi harakati.
Bunday himoyalanmagan bemorlar kasal bo‘lib qolishi mumkin, himoyalanmagan o‘spirinlar va kattalar ham ko‘k­yo‘tal tarqatuvchilaridir. Shuning uchun ko‘pincha himoyalanmagan bolalar uchun infeksiya manbai hisoblanadi.
Kasallik yuqtirilganidan so‘ng u umrbod tabiiy immunitetni ta’minlamaydi, ammo ilgari emlangan o‘spirin va kattalardagi takroriy kasallik va infeksiya, odatda, yengil bo‘lib, ko‘pincha qattiq e’tibor talab qilmaydi.

Ko‘kyo‘tal klinik ko‘rinishi. O‘rtacha inkubatsiya davri 7-14 kun (maksimal 3 hafta). Ko‘kyo‘tal bakteriyasi nafas yo‘llarining shilliq qavatiga kirib, shilimshiqning sekretsiyasini kuchaytiradi, u dastlab suyuq bo‘lib, keyinchalik yopishqoq va qalin bo‘ladi. Asoratsiz kasallik taxminan 6-10 xafta davom etadi va 3 bosqichdan iborat: kataral, paroksismal va tuzalish.
Kataral bosqich to‘satdan, odatda aksirish, ko‘z yoshlari yoki rinitning bosh­qa belgilari bilan boshlanadi. Anoreksiya, beparvolik va kechasi kuchli xirillagan yo‘tal asta-sekin kun bo‘yi paydo bo‘ladi. Xirillash ham paydo bo‘lishi mumkin. Isitma kam uchraydi.
10-14 kundan keyin paroksismal bosqich yo‘talning og‘irligi va chastotasi oshishi bilan boshlanadi. Bir nafasda ketma-ket 5 marta ketma-ket yo‘talishning takroriy xurujlari sodir bo‘ladi va keyinchalik repriza — tez va chuqur nafas bilan davom etadi. Paroksizm paytida yoki undan keyin burundan ko‘pikli yopishqoq shilimshiq oqishi yoki burundan pufakchalar chiqishi mumkin. Qusish xarakterlidir. Kichkintoylarda nafas qisilishi bilan solishtirganda apnoye xurujlari (siyanozli yoki sianozsiz) tez-tez bo‘lishi mumkin.
Alomatlar tuzalish bosqichi boshlanganda, odatda kasallik boshlanganidan 4 hafta o‘tgach pasayadi. Kasallikning o‘rtacha davomiyligi taxminan 7 haftani tashkil etadi (3 haftadan 3 oygacha yoki undan ko‘p). Konvulsiv yo‘tal ko‘p oylar davomida qaytalanishi mumkin va odatda nafas yo‘llarining yuqori nafas yo‘llari infeksiyasidan tirnash xususiyati sababli kelib chiqadi.

Ko‘kyo‘talni kataral bosqichini ko‘pincha bronxit yoki grippdan ajratish qiyin. Adenovirus infeksiyalari va sil kasalligini ham hisobga olish kerak.
Burun va tomoq namunalar madaniyati kataral va dastlabki paroksismal bosqichlarda 80-90 foiz hollarda ko‘k­yo‘tal uchun ijobiy hisoblanadi. Maxsus vositalar va uzoq vaqt inkubatsiya zarur bo‘lganligi sababli, laboratoriyada ko‘kyo‘tal haqida shubha borligi haqida xabar berish kerak.
Burun va tomoqdan olingan tahlil tamponida o‘ziga xos lyuminessent antikorlarni tahlil qilish ko‘kyo‘talni aniq tashxislaydi. Juftlangan zardoblarni serologik tekshiruvi o‘tkir shakli va rekonvalesensiyasi bo‘lgan bemorlarni tekshirish uchun ma’lumot beruvchi usul bo‘lishi mumkin.
Burun va tomoqdan olingan namunalarning PCR tekshiruvi eng sezgir va afzal qilingan sinov hisoblanadi.

Qo‘llab-quvvatlovchi terapiya, antibiotiklarni qo‘llash orqali ko‘kyo‘talni davolash amalga oshiriladi.
Og‘ir kasal chaqaloqlarni odamlardan ajratish tavsiya etiladi. Izolyasiya antibiotiklardan foydalanilganda (5 kun ichida) davom etadi.
Balg‘amni yuqori nafas yo‘llaridan so‘rib olish chaqaloqlar uchun hayotiy ahamiyatga ega bo‘lishi mumkin. Ba’zan kislorod va traxeostomiya yoki nazotrakeal intubatsiya kerak. Balg‘am chiqaradigan vositalar, yo‘talni bostiruvchi vositalar va yengil sedativlar kam ta’sirga ega.
Uyda davolanadigan bemorlarni kasallik boshlangandan boshlab alomatlar yo‘qolgunga qadar kamida 4 hafta davomida, ayniqsa, chaqaloqlardan ajratilishi kerak.
Shifokor ko‘rsatmasiga ko‘ra, kataral bosqichida qabul qilingan antibiotiklar kasallikdan xalos qilishi mumkin. Tutqanoq paydo bo‘lgandan so‘ng, antibiotiklar odatda klinik ta’sirga ega emas, ammo tarqalishini cheklashi tufayli qabul qilish tavsiya etiladi. Antibiotiklardan bakterial asoratlar uchun ham foydalanish kerak (masalan, bronxopnevmoniya, otit).
Kasal bilan 21 kun ichida aloqa qilgan bemorlarda yo‘tal boshlanganidan so‘ng, ular emlangan yoki vaksina qilinmaganligidan qat’i nazar, antibiotik terapiyasini o‘tkazishi kerak.

Ko‘kyo‘talga qarshi faol immunizatsiya bolalarni muntazam emlashning bir qismidir. Rejimga 2, 4 va 6 oylik­larda besh dozali ko‘kyo‘tal vaksinasi kiradi, kuchaytiruvchi doza – 15-18 oylik va 4-6 yoshda.
Vaksina ko‘k yo‘tal tarkibiy qismidan kelib chiqadigan quyidagi jiddiy yon ta’sirlarni o‘z ichiga oladi:
• 7 kun ichida rivojlanadigan ensefalopatiya;
• 3 kun davomida isitmali yoki isitmasiz konvulsiyalar;
• 3 soatlik qattiq injiqlik yoki yig‘lash;
• 48 soat ichida rivojlanadigan shok holat;
• 48 soat ichida harorati 40,5 ° C bo‘lgan isitma;
• og‘ir yoki darhol rivojlanadigan anafilaktik reaksiya.
Ushbu reaksiyalar ko‘kyo‘talga qarshi emlashni davom ettirish uchun qarshi ko‘rsatmalardir.
Hech qanday emlash yoki avvalgi kasallik ko‘kyo‘taldan yoki reinfeksiyadan umrbod himoya immunitetiga ega emas. Vaksinaning oxirgi dozasidan keyin 5-10 yil ichida immunitet zaiflashadi.
Infeksiyadan keyingi immunitet taxminan 20 yil davom etadi. Passiv immunizatsiya ishonchli emas va tavsiya etilmaydi.

Ko‘kyo‘talda asosiy natijalar:
– Ko‘kyo‘tal – nafas olish yo‘llari infeksiyasi bo‘lib, u har qanday yoshda ham bo‘lishi mumkin, ammo ko‘pincha yosh bolalarda, ayniqsa 6 oylikkacha bo‘lgan chaqaloqlarda o‘lim bilan tugaydi.
– Yuqori nafas yo‘llarining shikastlanish belgilari bo‘lgan kataral bosqich paroksismal bosqich bilan birga keladi, bu holat to‘satdan yo‘talning takroriy hujumlari, so‘ngra shoshilinch, chuqur nafas (shovqinli nafas) bilan ifodalanadi.
– Kasallik taxminan 7 hafta davom etadi, ammo yo‘tal bir necha oy davom etishi mumkin.
– Tashxis polimeraza zanjiri reaksiya­si yoki nazofarenks kulturasiga asoslangan; maxsus muhit talab qiladi.
– Kasallikning rivojlanishini bos­tirish uchun (kataral bosqichda) yoki yuqtirishni minimallashtirish uchun (paroksismal bosqichda va undan keyin) makrolidli antibiotik bilan davolanish maqsadga muvofiq.

Surayyo ISMOILOVA,

shifokor