Кўкйўтал – юқумли(ми?)

Кўкйўтал – бу жуда юқумли касаллик бўлиб, у асосан болалар ва ўспиринларда учрайди. Аломатлар дастлаб юқори нафас йўлларининг касалликларига хос бўлади. Сўнгра пароксисмал ёки спазмалитик йўтал билан кечади, бу эса одатда, узоқ муддатли баланд шовқинли нафас билан тугайди.

Касаллик асосан юқтирган беморларнинг ҳаво томчилари орқали юқади, айниқса катарал ва эрта пароксисмал босқичларида. Инфекция жуда юқумли бўлиб, беморлар билан яқин алоқада бўлганда, 80 фоиз ҳолатларда юқади. Пароксисмал фазанинг 3-ҳафтасидан кейин беморлар одатда юқумли эмас.
Кўкйўтал – бу эмлаш орқали олдини олиш мумкин бўлган ва тез-тез кўпайиб борадиган болалар касаллиги. АҚШда 1980 йилларда касалланиш энг паст даражага етган. Кейин кўпая бошлаган, бу қуйидаги сабаблар билан боғлиқ:
• илгари эмланган ўспирин ва катталардаги иммунитет даражасининг пасайиши;
• болаларини эмлашдан бош тортган ота-оналарнинг эмлашга қарши ҳаракати.
Бундай ҳимояланмаган беморлар касал бўлиб қолиши мумкин, ҳимояланмаган ўспиринлар ва катталар ҳам кўк­йўтал тарқатувчиларидир. Шунинг учун кўпинча ҳимояланмаган болалар учун инфекция манбаи ҳисобланади.
Касаллик юқтирилганидан сўнг у умрбод табиий иммунитетни таъминламайди, аммо илгари эмланган ўспирин ва катталардаги такрорий касаллик ва инфекция, одатда, енгил бўлиб, кўпинча қаттиқ эътибор талаб қилмайди.

Кўкйўтал клиник кўриниши. Ўртача инкубация даври 7-14 кун (максимал 3 ҳафта). Кўкйўтал бактерияси нафас йўлларининг шиллиқ қаватига кириб, шилимшиқнинг секрециясини кучайтиради, у дастлаб суюқ бўлиб, кейинчалик ёпишқоқ ва қалин бўлади. Асоратсиз касаллик тахминан 6-10 хафта давом этади ва 3 босқичдан иборат: катарал, пароксисмал ва тузалиш.
Катарал босқич тўсатдан, одатда аксириш, кўз ёшлари ёки ринитнинг бош­қа белгилари билан бошланади. Анорекция, бепарволик ва кечаси кучли хириллаган йўтал аста-секин кун бўйи пайдо бўлади. Хириллаш ҳам пайдо бўлиши мумкин. Иситма кам учрайди.
10-14 кундан кейин пароксисмал босқич йўталнинг оғирлиги ва частотаси ошиши билан бошланади. Бир нафасда кетма-кет 5 марта кетма-кет йўталишнинг такрорий хуружлари содир бўлади ва кейинчалик реприза — тез ва чуқур нафас билан давом этади. Пароксизм пайтида ёки ундан кейин бурундан кўпикли ёпишқоқ шилимшиқ оқиши ёки бурундан пуфакчалар чиқиши мумкин. Қусиш характерлидир. Кичкинтойларда нафас қисилиши билан солиштирганда апное хуружлари (сиянозли ёки сианозсиз) тез-тез бўлиши мумкин.
Аломатлар тузалиш босқичи бошланганда, одатда касаллик бошланганидан 4 ҳафта ўтгач пасаяди. Касалликнинг ўртача давомийлиги тахминан 7 ҳафтани ташкил этади (3 ҳафтадан 3 ойгача ёки ундан кўп). Конвулсив йўтал кўп ойлар давомида қайталаниши мумкин ва одатда нафас йўлларининг юқори нафас йўллари инфекциясидан тирнаш хусусияти сабабли келиб чиқади.

Кўкйўтални катарал босқичини кўпинча бронхит ёки гриппдан ажратиш қийин. Аденовирус инфекциялари ва сил касаллигини ҳам ҳисобга олиш керак.
Бурун ва томоқ намуналар маданияти катарал ва дастлабки пароксисмал босқичларда 80-90 фоиз ҳолларда кўк­йўтал учун ижобий ҳисобланади. Махсус воситалар ва узоқ вақт инкубация зарур бўлганлиги сабабли, лабораторияда кўкйўтал ҳақида шубҳа борлиги ҳақида хабар бериш керак.
Бурун ва томоқдан олинган таҳлил тампонида ўзига хос люминесцент антикорларни таҳлил қилиш кўкйўтални аниқ ташхислайди. Жуфтланган зардобларни серологик текшируви ўткир шакли ва реконвалесенцияси бўлган беморларни текшириш учун маълумот берувчи усул бўлиши мумкин.
Бурун ва томоқдан олинган намуналарнинг ПCР текшируви энг сезгир ва афзал қилинган синов ҳисобланади.

Қўллаб-қувватловчи терапия, антибиотикларни қўллаш орқали кўкйўтални даволаш амалга оширилади.
Оғир касал чақалоқларни одамлардан ажратиш тавсия этилади. Изоляция антибиотиклардан фойдаланилганда (5 кун ичида) давом этади.
Балғамни юқори нафас йўлларидан сўриб олиш чақалоқлар учун ҳаётий аҳамиятга эга бўлиши мумкин. Баъзан кислород ва трахеостомия ёки назотракеал интубация керак. Балғам чиқарадиган воситалар, йўтални бостирувчи воситалар ва енгил седативлар кам таъсирга эга.
Уйда даволанадиган беморларни касаллик бошлангандан бошлаб аломатлар йўқолгунга қадар камида 4 ҳафта давомида, айниқса, чақалоқлардан ажратилиши керак.
Шифокор кўрсатмасига кўра, катарал босқичида қабул қилинган антибиотиклар касалликдан халос қилиши мумкин. Тутқаноқ пайдо бўлгандан сўнг, антибиотиклар одатда клиник таъсирга эга эмас, аммо тарқалишини чеклаши туфайли қабул қилиш тавсия этилади. Антибиотиклардан бактериал асоратлар учун ҳам фойдаланиш керак (масалан, бронхопневмония, отит).
Касал билан 21 кун ичида алоқа қилган беморларда йўтал бошланганидан сўнг, улар эмланган ёки вакцина қилинмаганлигидан қатъи назар, антибиотик терапиясини ўтказиши керак.

Кўкйўталга қарши фаол иммунизация болаларни мунтазам эмлашнинг бир қисмидир. Режимга 2, 4 ва 6 ойлик­ларда беш дозали кўкйўтал вакцинаси киради, кучайтирувчи доза – 15-18 ойлик ва 4-6 ёшда.
Вакцина кўк йўтал таркибий қисмидан келиб чиқадиган қуйидаги жиддий ён таъсирларни ўз ичига олади:
• 7 кун ичида ривожланадиган энсефалопатия;
• 3 кун давомида иситмали ёки иситмасиз конвулсиялар;
• 3 соатлик қаттиқ инжиқлик ёки йиғлаш;
• 48 соат ичида ривожланадиган шок ҳолат;
• 48 соат ичида ҳарорати 40,5 ° C бўлган иситма;
• оғир ёки дарҳол ривожланадиган анафилактик реакция.
Ушбу реакциялар кўкйўталга қарши эмлашни давом эттириш учун қарши кўрсатмалардир.
Ҳеч қандай эмлаш ёки аввалги касаллик кўкйўталдан ёки реинфекциядан умрбод ҳимоя иммунитетига эга эмас. Вакцинанинг охирги дозасидан кейин 5-10 йил ичида иммунитет заифлашади.
Инфекциядан кейинги иммунитет тахминан 20 йил давом этади. Пассив иммунизация ишончли эмас ва тавсия этилмайди.

Кўкйўталда асосий натижалар:
– Кўкйўтал – нафас олиш йўллари инфекцияси бўлиб, у ҳар қандай ёшда ҳам бўлиши мумкин, аммо кўпинча ёш болаларда, айниқса 6 ойликкача бўлган чақалоқларда ўлим билан тугайди.
– Юқори нафас йўлларининг шикастланиш белгилари бўлган катарал босқич пароксисмал босқич билан бирга келади, бу ҳолат тўсатдан йўталнинг такрорий ҳужумлари, сўнгра шошилинч, чуқур нафас (шовқинли нафас) билан ифодаланади.
– Касаллик тахминан 7 ҳафта давом этади, аммо йўтал бир неча ой давом этиши мумкин.
– Ташхис полимераза занжири реакция­си ёки назофаренкс културасига асосланган; махсус муҳит талаб қилади.
– Касалликнинг ривожланишини бос­тириш учун (катарал босқичда) ёки юқтиришни минималлаштириш учун (пароксисмал босқичда ва ундан кейин) макролидли антибиотик билан даволаниш мақсадга мувофиқ.

Сурайё ИСМОИЛОВА,

шифокор