Tish toshlari qanday paydo bo‘ladi?

Tish toshlari bu – tish ustki qismida qotib qolgan qatlam. Oziq-ovqat zarralari tishlar va milklarni qoplaydi. Ularda bakteriyalarning butun koloniyalari hosil bo‘lib, ular tish toshlarini keltirib chiqaradi.

Eng yaxshi tish pastasi bilan yaxshilab cho‘tkalash ham so‘lakning yumshatish jarayoni natijasida kelib chiqqan oziq-ovqat zarralarini va kimyoviy moddalarni tishlardan olib tashlay olmaydi. Asta-sekin to‘planib, ular zich blyashka hosil qiladi, ularni tish­larning yuzasidan faqat qo‘lda maxsus asboblari yoki elektron uskunalar yordamida mexanik ravishda olib tashlash mumkin. Asta-sekin to‘planib, ular tish va tish cho‘ntaklari orasidagi bo‘shliqlarni to‘ldiradi. Blyashka to‘q rangga ega bo‘ladi va yoqimsiz hid beradi, bu muammo sababini yo‘qotmasdan hid bilan kurashish foydasizdir. Patologiya vizual tekshiruvda zich qatlamlarning aniq sariqligi yoki jigarrang rangi orqali seziladi. Estetik noqulayliklardan tashqari, tish toshlari quyidagi alomatlarga olib kelishi mumkin:

• tish va milk kasalliklarini keltirib chiqaradi;
• emal va tishning ichki qismidagi jiddiy buzilishlarni o‘z ostida yashirish;
• tishlarning parchalanishiga va yo‘qotilishiga olib keladi;
• og‘iz gigiyenasining keskin yomonlashishiga olib keladi.

Toshlarning paydo bo‘lishining asosiy sababi og‘iz gigiyenasining yetarli emasligi, ayniqsa, ovqatdan keyin. Tish oralig‘i va milklarda oziq-ovqat qoldiqlari to‘planib qoladi. Nam muhit tufayli ularda bakteriyalar rivojlanadi, bu esa tishlarning parchalanishiga va tish emalining yo‘q qilinishiga olib kelishi mumkin. So‘lakdagi kimyoviy moddalar va patogen mik­roorganizmlarning hayotiy faoliyati ta’sirida qatlamlar yumshoq blyashka hosil qiladi, ularning miqdori har ovqatdan so‘ng ortib boradi. Asta-sekin, u milk orasini va tishlar orasidagi bo‘shliqlarni to‘ldiradi, qattiqlashadi va qalinlashadi. Patogen mikroorganizmlar cho‘kindi bo‘lak­lari orasidagi yoriqlarda yashashni davom ettiradi, u yerga havo kislorodi deyarli kirmaydi. Tish toshlari asosan so‘lak bezlari sohasidagi pastki jag‘ tishlarida, shuningdek, ertalab va kechqurun tozalash paytida oddiy tish cho‘tkasi bilan teginish qiyin bo‘lgan tishlarda hosil bo‘ladi.
Og‘iz gigiyenasining yomonligidan tashqari, tish toshiga quyidagilar sabab bo‘lishi mumkin:

• uglevodlarga boy bo‘lgan shakarli ovqatlar hajmining ko‘payishi;
• diyetada yumshoq ovqatlarning ustunligi;
• tishlarning noto‘g‘ri pozitsiyasi, noto‘g‘ri tishlov;
• ertalab va kechqurun tishlarni yaxshilab tozalashga to‘sqinlik qiladigan plomba va breketlar;
• metabolik va tuz balansining buzilishi.

Katta miqdordagi tish toshlari yumshoq tish blyashkalari uchun «platforma» bo‘lib xizmat qiladi, natijada tosh­lar hajmi doimiy ravishda oshib boradi. Tish toshlarini mexanik ravishda olib tashlashni, emal va milk­ni begona o‘smalardan tozalashni faqat tish shifokori amalga oshirishi mumkin.

Toshlarni hatto vizual tekshirishda ham ko‘rish mumkin, ayniqsa, pastki jag‘ osti qismining ichki tomoniga qaraganingizda. Patologiya tish yonidagi yuzalar va tish ildizining bo‘yni bo‘ylab xarakterli sariq yoki jigarrang qatlam bilan ko‘rsatiladi.
Tish toshining boshqa alomatlariga quyidagilar kiradi:
• organik elementlar va oltingugurt birikmalaridan kelib chiqqan og‘izdan yomon hid;
• milk to‘qimalarining qizarishi va shishishi, kuchli ertalab tozalashda qon ketishi;
• ovqatlanish paytida og‘riq va milk shikastlanishi;
• tishlarning sovuq va issiq idish­larga sezgirligi oshishi, bu tish ildiziga ta’sir qilish va uning oziq-ovqatga reaksiyasi tufayli yuzaga keladi;
• sezilarli sariq rang tufayli tish­larning yoqimsiz ko‘rinishi.

Tish toshlari – kimyoviy tarkibi noorganik va organik moddalar to‘plamini o‘z ichiga oladi. Bular – kalsiy va magniy fosfatlari, kalsiy karbonat, ba’zi boshqa metallarning birikmalari. Organik tarkibiy qismga – epiteliy, leykotsitlar, mikroorganizmlar, oqsillar va polisaxaridlar aralashmasi kiradi.

Joylashishiga qarab, tish toshlari quyidagilarga bo‘linadi:

• milk ustidagi tosh – milk bo‘ylab tish chizig‘i bo‘ylab joylashgan bo‘lib, asosan pastki old tishlarda hosil bo‘ladi;
• milk ostidagi tosh – parodontal cho‘ntakda, tish ildizi ustida joylashadi;
• ko‘prik toshi – bu tishlarning orasidagi bo‘shliqlar orqali bir nech­ta tishlarni ushlagan va umumiy chekka chiziqqa ega bo‘lgan shakllanish.
Tish toshlari shakllanishi bir necha bosqichda sodir bo‘ladi:
• organik va mineral moddalarning to‘planishi mavjud bo‘lib, undan kris­tall o‘sishni boshlaydi;
• yangi qatlamlari paydo bo‘lishi bilan toshlarning hajmi oshadi;
• uning qattiqlashishi bilan bog‘liq bo‘lgan toshning to‘yinganligi paydo bo‘ladi.
Tish yuzasida tosh quyidagi qismlarda joylashgan bo‘lishi mumkin:
• tishning ildizi va bo‘yinining suyak to‘qimasida;
• tekis bo‘lmagan sirtlarda: plomba, emalning qisman yo‘q qilinadigan joyi va boshqalar;
• emal yuzasida;
• tish tuzilishiga bakterial qatlam kirib boradigan joylarda.

Toshni o‘z vaqtida tozalamaslik quyidagi sabablarga olib kelishi mumkin:
• tish go‘shtining shishishi va qon ketishi bilan bog‘liq gingivit;
• yallig‘lanish jarayoni nafaqat milk, balki ta’sirlangan tish yaqinidagi suyak to‘qimasini ham qamrab oladigan periodontit;
• patogen mikroorganizmlarning tishlar orqali qon aylanish tizimiga kirib borishi bilan bog‘liq yurak-qon tomir kasalliklari rivojlanishi.
Tish toshlarini vizual tekshiruv orqali aniqlash mumkin. Hatto oz miqdordagi toshlar mavjud bo‘lsa ham quyidagi belgilar bo‘ladi: milk qizarishi va shishishi; yallig‘langan to‘qimalarning harorati ko‘tariladi; tishlarning harakatchanligi; giperemiya belgilari bo‘lgan joyni bosganda og‘riq.
Parodontal zond toshning lokalizatsiyasini aniqlashga imkon beradi. Bundan tashqari, ba’zi chuqurliklarda joylashgan tish toshlari rentgenografik tasvirida ko‘rinadi.

Tish toshlarida quyidagi muolajalar muammoni hal qilishga yordam beradi:
• zamonaviy jihozlardan foydalangan holda toshlarning mexanik ravishda olib tashlanishi;
• mikroorganizmlar koloniyalarini lokalizatsiya qilish joyiga aylangan plombalarni almashtirish;
• ortodontik muammolarni bartaraf etish: noto‘g‘ri tishlov, tishlarning o‘z o‘qi atrofida aylanishi va hokazo;
• tishni silliqlash bilan antiseptik davolash, uning tekis yuzasi tosh o‘rnashiga yo‘l qo‘ymaydi.

Professional tozalashdan so‘ng toshga olib keladigan qatlamlar miqdorini kamaytirish uchun quyidagi usullardan foydalanish mumkin:
• og‘iz gigiyenasi sifatini oshirish;
• mikrobial plyonkani olib tashlash uchun har kuni ertalab va kechqurun tish­larni tozalash;
• yiliga 3-4 marta sifatli tish cho‘tkasini almashtirish;
• blyashka hosil bo‘lish xavfini kamaytiradigan profilaktik tish pastalaridan foydalanish.
Tish toshi nima uchun xavfli tomoni patogen mikroorganizmlarning ko‘pa­yishi uchun qulay muhitni yaratib, milk yallig‘lanish kasalliklari va ularda qon ketishiga sabab bo‘ladi. Cho‘kmalar miqdori oshgani sayin, emal ingichka bo‘lib, tish sezgir bo‘lib, tezda yomonlasha boshlaydi. Bundan tashqari, bemor doimiy ravishda yomon nafas bilan duch keladi, tanaga zararlangan tish orqali tashqi tomondan kirib kelgan bakteriyalar yuqadi. Shuningdek, tish­lar orqali bakteriyalarni ishg‘ol qilish natijasida kelib chiqqan yurak-qon tomir kasalliklari rivojlanish ehtimoli mavjud.

Alisher ChORSHANBIYEV,

shifokor