Teri saratoni: cababi, turlari va davolash

Teri saratoni – bu epiteliya hujayralarining xatarli o‘smasi bo‘lib, butun dunyo aholisi sog‘lig‘iga jiddiy xavf tug‘diradi. Afsuski, har yili ushbu kasallik bilan og‘rigan bemorlar soni tobora o‘sib bormoqda.

Shu bilan birga, terining saraton kasalligini erta aniqlash va o‘z vaqtida davolash mumkin.
Teri saratoni – saraton kasalligining yetakchi turi bo‘lib, barcha xavfli o‘smalarning taxminan 15 foizini tashkil qiladi. Erkaklarda bu turdagi o‘sma uchinchi o‘rinda, ayollarda esa ikkinchi o‘rinda turadi.
90 foiz hollarda terining o‘smalari terining ochiq joylarida paydo bo‘ladi, 70 foiz holatlar yuzida.
Bugungi kunda onkologlar, agar dastlabki bosqichda tashxis qo‘yilgan bo‘lsa, teri saratonini bunday patologiyani muvaffaqiyatli davolash mumkinligini aytadilar.

Tashqi ko‘rinishi va alomatlari bilan farq qiluvchi teri saratonining bir nechta turlari mavjud. Onkologlar terining xavfli o‘smalarini ikkita katta guruhga ajratadilar:
melanoma;
melanoma bo‘lmagan (yassi hujayrali karsinoma, bazalioma va boshqalar).
Ularning barchasi kasallikni dastlabki bosqichda sezish mumkinligi bilan ajralib turadi. Shuning uchun o‘z-­o‘zini diagnostika qilish muhim ahamiyatga ega, ayniqsa, yuz va bosh terisini tekshirish va terining holatiga ehtiyotkorlik bilan e’tibor berish zarur.
Esingizda bo‘lsin: teri saratoni erta tashxis qo‘yilgan bo‘lsa va o‘zgarishlar o‘z vaqtida sezilsa samarali davolanadi.

Belgilari

Teri saratonining har bir turi o‘ziga xos belgilarga ega, ammo ularning har biri quyidagi belgilarga ega:
– bosim paytida kuchayishi mumkin bo‘lgan kasallanish sohasidagi og‘riq va qichishish;
– qon ketishi va yaralar paydo bo‘lishi;
– terining rangsizlanishi;
– o‘sma yaqinida og‘riq va shishgan limfa tugunlari;
– teri hududining qalinlashishi.
Teri saratonining bir nechta turlari mavjud, ular bir-biridan nafaqat tashqi qiyofasi bilan, balki rivojlanish darajasi va tiklanish prognozi bilan ajralib turadi. Ammo onkolog uchun muhim bo‘lgan asosiy xususiyat bu o‘smaning tuzilishi. Shuning uchun biopsiya, ya’ni shubhali to‘qima qismining olinishi, keyingi gitsologiya – neoplazmaning xarakterini aniqlash uchun mikroskopik tekshirish uchun buyuriladi.
Melanoma saratonning eng agressiv turi hisoblanadi. Inson immuniteti bu o‘smaga yomon ta’sir qiladi, shuning uchun u tez rivojlanadi. Dastlabki bosqichdan hayot uchun xavfli bo‘lib, haftalar, ba’zi hollarda kunlar ichida o‘limga olib kelishi mumkin.
Melanoma bir necha millimetr keng­likdagi notekis dog‘ga o‘xshaydi (keyingi bosqichlarda – bir necha santimetr­gacha), ular terining yuzasidan biroz yuqoriga chiqib turadi. Dastlabki bosqichda unda og‘riq va qon ketish, rang o‘zgarishi (odatda qora, to‘q ko‘k, kamdan-kam qizil yoki oq) bo‘lishi mumkin. Melanoma keng tarqalgan.

Qayd uchun eslatma!
Shunisi e’tiborga loyiqki, bu o‘sma yoshdagi dog‘lardan va toza terida shikast­lanish, quyoshning kuchli yonishi, kuyish yoki muzlash, o‘z-o‘zini davolash va nevuslarni olib tashlash, gormonal kasalliklar natijasida paydo bo‘lishi mumkin.
Shuningdek, genetik moyillik, endogen xususiyatlar va pigmentatsiya xususiyati (teri, sochlar va ko‘zlarning rangi, yuzida, qo‘llarida, tanasida husnbuzarlarning borligi, tanadagi xollarning soni, hajmi va shakli), terining ultrabinafsha nurlariga reaksiyasi ham ahamiyatga ega.

Diagnostikasi

O‘z-o‘zini diagnostika qilish juda muhimdir – terida o‘sma juda erta bosqichda sezilishi mumkin. Agar ogohlantiruvchi belgilar topilgan bo‘lsa, onkodermatolog bilan bog‘lanish kerak. Agar kerak bo‘lsa, usullardan birini yoki bir nechta tadqiqot usullarini belgilaydi. Ulardan ba’zilari quyidagilar:
Raqamli dermatoskopiya. Uch daqiqa ichida teri sirtining tasvirlari raqamli kamera ramkasida avtomatik rejimda kadr bilan yozib olinadi. Qurilma inson tanasidagi mutlaqo barcha xol va pigmentatsiya o‘zgarishlarini qayd etadi. Tizim olingan rasmlarni tahlil qiladi, patologik zonalarni aniqlaydi va ularni darhol kompyuter ekranida namoyish etadi. Ushbu tadqiqot usuli inson omilini istisno qiladi, diagnostika sifatini sezilarli darajada yaxshilaydi, kasallikni dastlabki bosqichida aniqlaydi.
Biopsiya, so‘ngra gitsologiya. Bu neoplazmaning xususiyatini aniqlashga imkon beradigan ishonchli usul. Biopsiya paytida to‘qima namunasi olinadi.
Limfa tugunlarining biopsiyasi. Keyinchalik gitsologik tekshirish uchun patologik to‘qima joyidan namuna olish.
MRT. Ushbu usul turli tekisliklarda yumshoq to‘qimalar va organlar bo‘limlarining rasmlarini olishga imkon beradi. Tadqiqot vaqti 10-60 daqiqa. MRT, ayniqsa, qiyin holatlarda patologiyani ko‘rish imkonini beradi
KT. Kompyuter tomografiyasida rentgen nurlari inson uchun xavfsiz bo‘lgan kichik dozalarda qo‘llaniladi. Ma’lumotlar qatlamli tasvirni yaratadigan kompyuter dasturi tomonidan qayta ishlanadi.
Ultratovush. Zamonaviy amaliyotda asosiy tadqiqot usullaridan biri. Ovoz to‘lqinlarining xususiyatlaridan foydalanib, ichki organlarning holati baholanadi.

Diagnostikada quyidagi usullar ham qo‘llaniladi:
– urografiya;
– qon va siydik sinovlari;
– rentgen.

Keyinchalik tekshirish usullarini tanlash zarar darajasiga bog‘liq.
Teri saratonini davolashda ko‘pincha jarrohlik aralashuv amalga oshiriladi, unda o‘simta va uning atrofidagi terining 2 sm.gacha bo‘lgan joylari olib tashlanadi, agar limfa tugunlari ta’sirlansa, ular ham olib tashlanadi.
Jarrohlik:
– lazer;
– suyuq azot;
elektrokoagulyasiya bilan olib tashlash – yumshoq to‘qimalarni «elektro-pichoq» bilan parchalash;
– radioto‘lqin;
– klassik jarrohlik yo‘li bilan olib tashlash.
Katta neoplazmalar uchun mahalliy nurlanish terapiyasi o‘tkaziladi. Immunoterapiya asosiy usul sifatida qo‘llaniladi. Zamonaviy davolash usuli bu TIL-terapiya, ya’ni kasallikka qarshi kurashish uchun organizmning tabiiy kuchlaridan foydalanish: immunitet tanasi xavfli hujayralarni yo‘q qiladigan tarzda faollashadi.
Kimyoterapiya – bu maxsus sitotsatik dorilar bilan tizimli dori terapiyasi. Ular o‘simta hujayralariga salbiy ta’sir ko‘rsatadigan zaharli moddalar va toksik moddalarning aniq hisoblangan dozalarini aks ettiradi. Tananing sog‘lom hujayralari va to‘qimalari nisbatan kamroq azoblanadi.
Radioterapiya paytida radiatsiya zarralari oqimi ta’siri ostida faol bo‘linadigan zararli hujayralarning DNKsi yo‘q qilinadi, bu ularning hayotiy faoliyatini to‘xtatadi. Ionlashishga agressiv saraton hujayralari ko‘proq moyil bo‘ladi. Zararlangan hujayralar sog‘lomlardan ko‘ra tezroq o‘ladi, sog‘lom hujayralar esa o‘z nav­batida radiatsiya terapiyasi kursidan keyin tiklanadi.
Maqsadli terapiya. Sog‘lom va saraton hujayralarini ajratmasdan barcha hujayralarni «uradigan» kimyo­viy terapiyadan farqli o‘laroq maqsadli dorilar qat’yan «nishonga» ta’sir qiladi. Bunday davolanish samarali, shu bilan birga u organizm uchun xavfsizdir.
Eslatib o‘tish joizki, onkologiya rivojlanishining birinchi shubhasida onkodermatolog bilan uchrashuvga kelish kerak. Shifokor xavfli shakllanishlarning degeneratsiyasi ehtimolini baholaydi. Dastlabki uchrashuvda shifokor anamnezni yig‘adi, tekshiradi. Birga keladigan alomatlar (kuyish, og‘riq, qichishish) haqida gapirish muhimdir. Elektron xaritalash yordamida tanadagi barcha xollarning «xaritasi» tuziladi, shunda kelajakda ularning o‘zgarishini kuzatib borish mumkin. Tashxis qo‘yilgandan so‘ng to‘g‘ri keladigan davolash belgilanadi.
Teri saratonining oldini olishning aniq usullari yo‘q, ammo onkolog­lar quyidagi tavsiyalarni berishadi:
– xollaringizni diqqat bilan kuzatib boring va o‘zingizni tekshirishni muntazam ravishda o‘tkazing;
– quyoshdan saqlovchi kremlardan foydalaning;
– doimiy tirnash xususiyati bo‘lgan yoki tananing ochiq joylarida joylashgan, quyoshga ta’sir qilish xavfi yuqori bo‘lgan xollarni olib tashlang;
– dermatolog tomonidan profilaktik tekshiruvlardan o‘ting.

Samandar TURG‘UNOV,

shifokor