Тери саратони: cабаби, турлари ва даволаш

Тери саратони – бу эпителия ҳужайраларининг хатарли ўсмаси бўлиб, бутун дунё аҳолиси соғлиғига жиддий хавф туғдиради. Афсуски, ҳар йили ушбу касаллик билан оғриган беморлар сони тобора ўсиб бормоқда.

Шу билан бирга, терининг саратон касаллигини эрта аниқлаш ва ўз вақтида даволаш мумкин.
Тери саратони – саратон касаллигининг етакчи тури бўлиб, барча хавфли ўсмаларнинг тахминан 15 фоизини ташкил қилади. Эркакларда бу турдаги ўсма учинчи ўринда, аёлларда эса иккинчи ўринда туради.
90 фоиз ҳолларда терининг ўсмалари терининг очиқ жойларида пайдо бўлади, 70 фоиз ҳолатлар юзида.
Бугунги кунда онкологлар, агар дастлабки босқичда ташхис қўйилган бўлса, тери саратонини бундай патологияни муваффақиятли даволаш мумкинлигини айтадилар.

Ташқи кўриниши ва аломатлари билан фарқ қилувчи тери саратонининг бир нечта турлари мавжуд. Онкологлар терининг хавфли ўсмаларини иккита катта гуруҳга ажратадилар:
меланома;
меланома бўлмаган (ясси ҳужайрали карсинома, базалиома ва бошқалар).
Уларнинг барчаси касалликни дастлабки босқичда сезиш мумкинлиги билан ажралиб туради. Шунинг учун ўз-­ўзини диагностика қилиш муҳим аҳамиятга эга, айниқса, юз ва бош терисини текшириш ва терининг ҳолатига эҳтиёткорлик билан эътибор бериш зарур.
Эсингизда бўлсин: тери саратони эрта ташхис қўйилган бўлса ва ўзгаришлар ўз вақтида сезилса самарали даволанади.

Белгилари

Тери саратонининг ҳар бир тури ўзига хос белгиларга эга, аммо уларнинг ҳар бири қуйидаги белгиларга эга:
– босим пайтида кучайиши мумкин бўлган касалланиш соҳасидаги оғриқ ва қичишиш;
– қон кетиши ва яралар пайдо бўлиши;
– терининг рангсизланиши;
– ўсма яқинида оғриқ ва шишган лимфа тугунлари;
– тери ҳудудининг қалинлашиши.
Тери саратонининг бир нечта турлари мавжуд, улар бир-биридан нафақат ташқи қиёфаси билан, балки ривожланиш даражаси ва тикланиш прогнози билан ажралиб туради. Аммо онколог учун муҳим бўлган асосий хусусият бу ўсманинг тузилиши. Шунинг учун биопсия, яъни шубҳали тўқима қисмининг олиниши, кейинги гицология – неоплазманинг характерини аниқлаш учун микроскопик текшириш учун буюрилади.
Меланома саратоннинг энг агрессив тури ҳисобланади. Инсон иммунитети бу ўсмага ёмон таъсир қилади, шунинг учун у тез ривожланади. Дастлабки босқичдан ҳаёт учун хавфли бўлиб, ҳафталар, баъзи ҳолларда кунлар ичида ўлимга олиб келиши мумкин.
Меланома бир неча миллиметр кенг­ликдаги нотекис доғга ўхшайди (кейинги босқичларда – бир неча сантиметр­гача), улар терининг юзасидан бироз юқорига чиқиб туради. Дастлабки босқичда унда оғриқ ва қон кетиш, ранг ўзгариши (одатда қора, тўқ кўк, камдан-кам қизил ёки оқ) бўлиши мумкин. Меланома кенг тарқалган.

Қайд учун эслатма!
Шуниси эътиборга лойиқки, бу ўсма ёшдаги доғлардан ва тоза терида шикаст­ланиш, қуёшнинг кучли ёниши, куйиш ёки музлаш, ўз-ўзини даволаш ва невусларни олиб ташлаш, гормонал касалликлар натижасида пайдо бўлиши мумкин.
Шунингдек, генетик мойиллик, эндоген хусусиятлар ва пигментация хусусияти (тери, сочлар ва кўзларнинг ранги, юзида, қўлларида, танасида ҳуснбузарларнинг борлиги, танадаги холларнинг сони, ҳажми ва шакли), терининг ултрабинафша нурларига реакцияси ҳам аҳамиятга эга.

Диагностикаси

Ўз-ўзини диагностика қилиш жуда муҳимдир – терида ўсма жуда эрта босқичда сезилиши мумкин. Агар огоҳлантирувчи белгилар топилган бўлса, онкодерматолог билан боғланиш керак. Агар керак бўлса, усуллардан бирини ёки бир нечта тадқиқот усулларини белгилайди. Улардан баъзилари қуйидагилар:
Рақамли дерматоскопия. Уч дақиқа ичида тери сиртининг тасвирлари рақамли камера рамкасида автоматик режимда кадр билан ёзиб олинади. Қурилма инсон танасидаги мутлақо барча хол ва пигментатсия ўзгаришларини қайд этади. Тизим олинган расмларни таҳлил қилади, патологик зоналарни аниқлайди ва уларни дарҳол компютер экранида намойиш этади. Ушбу тадқиқот усули инсон омилини истисно қилади, диагностика сифатини сезиларли даражада яхшилайди, касалликни дастлабки босқичида аниқлайди.
Биопсия, сўнгра гицология. Бу неоплазманинг хусусиятини аниқлашга имкон берадиган ишончли усул. Биопсия пайтида тўқима намунаси олинади.
Лимфа тугунларининг биопсияси. Кейинчалик гицологик текшириш учун патологик тўқима жойидан намуна олиш.
МРТ. Ушбу усул турли текисликларда юмшоқ тўқималар ва органлар бўлимларининг расмларини олишга имкон беради. Тадқиқот вақти 10-60 дақиқа. МРТ, айниқса, қийин ҳолатларда патологияни кўриш имконини беради
КТ. Компютер томографиясида рентген нурлари инсон учун хавфсиз бўлган кичик дозаларда қўлланилади. Маълумотлар қатламли тасвирни яратадиган компютер дастури томонидан қайта ишланади.
Ултратовуш. Замонавий амалиётда асосий тадқиқот усулларидан бири. Овоз тўлқинларининг хусусиятларидан фойдаланиб, ички органларнинг ҳолати баҳоланади.

Диагностикада қуйидаги усуллар ҳам қўлланилади:
– урография;
– қон ва сийдик синовлари;
– рентген.

Кейинчалик текшириш усулларини танлаш зарар даражасига боғлиқ.
Тери саратонини даволашда кўпинча жарроҳлик аралашув амалга оширилади, унда ўсимта ва унинг атрофидаги терининг 2 см.гача бўлган жойлари олиб ташланади, агар лимфа тугунлари таъсирланса, улар ҳам олиб ташланади.
Жарроҳлик:
– лазер;
– суюқ азот;
электрокоагуляция билан олиб ташлаш – юмшоқ тўқималарни «электро-пичоқ» билан парчалаш;
– радиотўлқин;
– классик жарроҳлик йўли билан олиб ташлаш.
Катта неоплазмалар учун маҳаллий нурланиш терапияси ўтказилади. Иммунотерапия асосий усул сифатида қўлланилади. Замонавий даволаш усули бу ТИЛ-терапия, яъни касалликка қарши курашиш учун организмнинг табиий кучларидан фойдаланиш: иммунитет танаси хавфли ҳужайраларни йўқ қиладиган тарзда фаоллашади.
Кимётерапия – бу махсус ситоцатик дорилар билан тизимли дори терапияси. Улар ўсимта ҳужайраларига салбий таъсир кўрсатадиган заҳарли моддалар ва токсик моддаларнинг аниқ ҳисобланган дозаларини акс эттиради. Тананинг соғлом ҳужайралари ва тўқималари нисбатан камроқ азобланади.
Радиотерапия пайтида радиация зарралари оқими таъсири остида фаол бўлинадиган зарарли ҳужайраларнинг ДНКси йўқ қилинади, бу уларнинг ҳаётий фаолиятини тўхтатади. Ионлашишга агрессив саратон ҳужайралари кўпроқ мойил бўлади. Зарарланган ҳужайралар соғломлардан кўра тезроқ ўлади, соғлом ҳужайралар эса ўз нав­батида радиация терапияси курсидан кейин тикланади.
Мақсадли терапия. Соғлом ва саратон ҳужайраларини ажратмасдан барча ҳужайраларни «урадиган» кимё­вий терапиядан фарқли ўлароқ мақсадли дорилар қатъян «нишонга» таъсир қилади. Бундай даволаниш самарали, шу билан бирга у организм учун хавфсиздир.
Эслатиб ўтиш жоизки, онкология ривожланишининг биринчи шубҳасида онкодерматолог билан учрашувга келиш керак. Шифокор хавфли шаклланишларнинг дегенерацияси эҳтимолини баҳолайди. Дастлабки учрашувда шифокор анамнезни йиғади, текширади. Бирга келадиган аломатлар (куйиш, оғриқ, қичишиш) ҳақида гапириш муҳимдир. Электрон хариталаш ёрдамида танадаги барча холларнинг «харитаси» тузилади, шунда келажакда уларнинг ўзгаришини кузатиб бориш мумкин. Ташхис қўйилгандан сўнг тўғри келадиган даволаш белгиланади.
Тери саратонининг олдини олишнинг аниқ усуллари йўқ, аммо онколог­лар қуйидаги тавсияларни беришади:
– холларингизни диққат билан кузатиб боринг ва ўзингизни текширишни мунтазам равишда ўтказинг;
– қуёшдан сақловчи кремлардан фойдаланинг;
– доимий тирнаш хусусияти бўлган ёки тананинг очиқ жойларида жойлашган, қуёшга таъсир қилиш хавфи юқори бўлган холларни олиб ташланг;
– дерматолог томонидан профилактик текширувлардан ўтинг.

Самандар ТУРҒУНОВ,

шифокор