Иссиқлик тошмаси хавфли эмас, аммо…
Иссиқлик тошмаси – терлашнинг кўпайиши натижасида юзага келадиган тери касаллиги. Иссиқлик, айниқса, янги туғилган чақалоқларда ва ёш болаларда кўп учрайди, кўплаб катталар ҳам бу ҳолатни бошдан кечиради. Иссиқликдан қандай қутулиш мумкин ва унинг такрорланишига йўл қўймаслик учун нима қилиш керак?
Иссиқлик хавфли касаллик эмас, лекин ёқимсиз. Ҳаётда эҳтимол камида бир марта бўлса ҳам ҳамма бу муаммога дуч келган. Иссиқлик тошмаси – бу ҳаддан ташқари иссиқлик ва терлашнинг кўпайишига жавобан пайдо бўлган тошма. Болалар ҳам, катталар ҳам бу касалликдан азият чекишади, лекин иссиқлик одатда болалар касаллиги ҳисобланади. Иссиқлик тошмасидан халос бўлиш қийин кечиши мумкин. Етарли даволанишсиз тирнаш хусусияти ва қичишиш узоқ вақт давом этиши мумкин.
Катталар ва болаларда иссиқлик сабаби тер безларининг тиқилиб қолишидир. Терлаш қанчалик кучли бўлса, ушбу касалликка чалиниш хавфи шунчалик юқори бўлади. Иссиқлик, юқори намлик, синтетик матолардан ноқулай ёки жуда иссиқ кийимлар, ортиқча вазн – булар иссиқлик тошмасини қўзғатиши мумкин бўлган хавф омиллари.
Иссиқликнинг асосий аломати тери тошмаси. Тошма турига қараб, учга бўлинади.
Кристалли иссиқлик – кўпинча янги туғилган чақалоқларга таъсир қилади. Ушбу турдаги иссиқлик билан терида 1-2 мм. ҳажмдаги майда оқ ёки марваридсимон пуфакчалар пайдо бўлади. Пуфакчалар осонгина ёрилиб, пўстланиш ва тирнаш хусусиятини қолдиради. Болалардаги кристалли иссиқлик бўйин, юз ва танада пайдо бўлиши мумкин, катталарда эса кўпинча фақат танада пайдо бўлади. Кристалли иссиқликда одатда қичишиш ва безовталик бўлмайди. Аммо бу – иссиқлик даволанишни талаб қилмайди дегани эмас.
Агар жараён бошланган бўлса, у ҳолда портлаш пуфакчалари қолдирган микроскопик яраларга инфекция кириб бориши мумкин.
Чуқур иссиқлик – одатда катталарда оёқ, қўл ва қорин териси юзасида пайдо бўлади. 1-3 мм. ўлчамдаги тана рангидаги пуфакчалар ҳаддан ташқари қизиб кетганда ёки юқори намлик шароитида пайдо бўлади.
Қизил иссиқлик – кичик, бир хил пуфакчалар ёки тугунларга ўхшайди. Тошма атрофидаги тери қизариб, оғриқли қичий бошлайди. Қизил тиконли иссиқлик терининг ишқаланишидан доимий равишда тирнаш хусусияти бўлган жойларда пайдо бўлиши мумкин – терининг бурмаларида, қўлтиқ ости ва қорин соҳаларида, кўкрак ости қисмида ёки ноқулай кийим ишқаланишида.
Агар терингизда тошма бўлса, албатта дерматологга мурожаат қилинг. Тошма нафақат иссиқликка хосдир, у бошқа кўплаб тери ва юқумли касалликларда юзага келади ва фақат малакали мутахассис аниқ ташхис қўйиши мумкин.
Шифокорингиз, клиникада ёки тиббий лабораторияда ўтказилиши мумкин бўлган бир қатор тестларни тайинлаши мумкин.
Касалликнинг авж олишига йўл қўймаслик ва унинг сабабларини вақтида аниқлаш жуда муҳим, чунки агар бу инфексия бўлса, даволанишни иложи борича эрта бошлаш керак. Шунингдек, лабораторияда сиз нима учун терлаш кўпайганини аниқлашга ёрдам берадиган бошқа диагностик муолажалардан ўтишингиз мумкин.
Иссиқлик тошмаси йилнинг исталган вақтида юз бериши мумкин, лекин кўпинча у жуда терлаганда иссиқ даврда намоён бўлади.
Бир-икки ҳафта ичида иссиқликнинг енгил шаклидан халос бўлишингиз мумкин. Оғир ҳолатларда, тер безлари вақт ўтиши билан сусаяди ва натижада терининг қуриши кузатилади. Чуқур иссиқлик фонида инфексия ва микробиал экзема бўлиши мумкин. Кучайган иссиқлик билан курашиш қийинроқ – даволаниш бир неча йил давом этиши мумкин.
Чақалоқлар кўпинча иссиқдан азоб чекишади. Янги туғилган чақалоқларда барча тана тизимлари катталарникидан фарқ қилади. Болалар ташқи муҳитга мослаша бошлайдилар ва бу жараён ҳар доим баъзи муаммолар билан боғлиқ бўлади. Кўпинча, ота-оналар болани совуқдан ҳимоя қилиш учун уни ҳаддан ташқари ўраб олишади. Чақалоқ қизиб кетади, терморегуляция тизими юкни кўтаролмайди ва қаттиқ иссиқлик пайдо бўлади. Ҳавонинг етишмаслиги ҳам бунга сабаб бўлиши мумкин – масалан, агар бола доимо маҳкам ўралган бўлса, доимо тагликда бўлса ёки терисига жуда кўп крем суртилса. Кўпинча янги туғилган чақалоқларда иссиқлик бўйин ва оёқдаги бурмаларда, тирсакларда, бел ва кўкракнинг юқори қисмида, бир сўз билан айтганда, табиий шамоллатиш қийин бўлган жойларда бўлади.
Иссиқликни даволаш пайтида бола териси учун кремнинг ўрнига ортиқча намликни ютадиган ва терининг нафас олишига имкон берадиган кукундан фойдаланиш керак. Чўмилиш сувига ромашка дамламасини қўшиш мумкин, бу терини тинчлантиради ва уни тиклашга ёрдам беради. Кундалик ҳаво ҳаммомларига эҳтиёж ҳақида унутманг. Баъзида терини рух оксиди кукуни ёки салицил-синк мойи билан даволаш тавсия этилади, аммо бундай даволашни шифокор тайинлаши керак.
Болаларнинг териси катталарга қараганда анча юмшоқ. Шунинг учун уларда тирнаш хусусияти тез-тез учрайди. Болаларда иссиқлик пайдо бўлишининг олдини олиш учун бир нечта оддий қоидаларга амал қилиш кифоя. Биринчидан, болангиз учун синтетик матолардан тикилган кийимларни харид қилманг, улар терининг нормал шамоллатилишига халақит беради ва тирнаш хусусиятини келтириб чиқаради. Пахта, зиғир, жун каби табиий материаллардан тайёрланган кийимлар энг мос келади: улар намликни яхши шимиб олади ва ҳаво ўтишини таъминлайди. Болалар хонасидаги ҳарорат + 20C дан ошмаслиги тавсия этилади. Гигиена ҳам муҳим рол ўйнайди – болангизни кунига камида бир марта, иссиқ кунларда эса икки марта ювинтиришингиз керак: эрталаб ва кечқурун.
Катталар ҳам тез-тез иссиқлик тошмаси каби ноқулайликларга дуч келишади. Айниқса, кўпинча бу юрак-қон томир, эндокрин ёки асаб тизимининг сурункали касалликларидан азият чекадиганларда учрайди. Ушбу бузилишлар кўпинча терлаш билан бирга келади.
Иссиқликни даволаш уни келтириб чиқарган омилларни йўқ қилишдан бошланади. Албатта, иссиқ об-ҳавони ўзгартириб бўлмайди, табиий материалларни танланг. Иссиқ кунларда сиз терини тўсиб қўядиган косметик воситалардан, ёғли кремлардан фойдаланмаслигингиз керак. Иссиқлик таъсирланган терини антисептик билан артиб ташлаш керак.
Дурдона МУРАТАЛИЕВА,
Тошкент тиббиёт академияси талабаси
