Zo‘riqish bosh og‘rig‘i nima?

Shu kungacha stress va doimiy ruhiy siqilishlar zo‘riqish bosh og‘rig‘ining asosiy sababi qilib ko‘rsatilmoqda. Kasallik, asosan, boshni ikki tomondan siquvchi og‘riqlar va ensa sohasi og‘riqlari bilan namoyon bo‘ladi. U 20-40 yosh orasida ko‘p uchraydi. Ammo u bolalik va o‘smirlik davrida ham, yoshi kattalarda ham rivojlanishi mumkin.

Doimiy depressiya, ruhiy siqilishlar, qo‘rquv va xavotir, o‘tkir va surunkali stresslarga ko‘p duchor bo‘ladigan odamlarda zo‘riqish bosh og‘rig‘i ko‘p kuzatiladi. Shuningdek, ishlash va dam olish tartibi buzilishiga ham katta urg‘u beriladi. Doimo bir xil holatda o‘tirish ham, ya’ni kompyuter monitori oldida soatlab qolib ketish yoki shu kabi boshni qimirlatmay ishlaydigan holatlar ensa va chakka mushaklari taranglashuviga va zo‘riqish bosh og‘rig‘i rivojlanishiga turtki bo‘ladi.

Boshning turli nuqtalarini bosib tekshirsa, o‘sha nuqtalar og‘riyveradi. Bemor boshning ikki tomoni qattiq siqib og‘rishidan shikoyat qiladi. U ushbu bosh og‘riqlarni shunday ta’riflaydi: «Doktor, mening boshim xuddi siqib turuvchi temir qalpoq kiydirib qo‘ygandek yoki tasma bilan qattiq qisib bog‘lab qo‘ygandek og‘riydi». Ba’zida og‘riq uncha kuchli bo‘lmasa-da, uning siqib og‘ruvchi xususiyati saqlanib qoladi. Barcha tomondan siqib va bosib turuvchi bosh og‘riqlar ushbu kasallik uchun juda xos. Bu uni migrendan farqlovchi asosiy belgisi hamdir. Migrendan farqli o‘laroq, zo‘riqish bosh og‘rig‘ida ko‘ngil aynishi va qusish deyarli kuzatilmaydi. Lekin og‘riq xurujlari paytida yorug‘lik va ortiqcha shovqin ularga yoqmaydi.

Keyinchalik lo‘qillovchi bosh og‘riqlar ham qo‘shiladi. Zo‘riqish bosh og‘rig‘i uchun ikki tomonlama og‘riqlar juda xos bo‘lsa-da, ba’zida og‘riqlar bir tomonlama tus oladi. Ular hatto boshning ma’lum bir qismida, ya’ni peshona, chakka, ensa yoki tepa sohasida joylashishi mumkin. Juda ko‘p hollarda bosh og‘riqlarga nevroz va psixoz belgilari qo‘shiladi yoki kuchayadi. Og‘riq paytida bemorning kayfiyati tushib ketadi, hech kim bilan gaplashgisi kelmay, qorong‘i xonaga kirib yotib oladi. Agar og‘riqlar kunduzi boshlansa, ishni tashlab uyga keladi va yotib uxlashga harakat qiladi. U tezroq og‘riqdan qutulish uchun kuchli og‘riq qoldiruvchi dorilar berishlarini iltimos qilaveradi. Biroq bu og‘riqlar migrendagidek kuchli bo‘lmaydi. Bemorning atrofida yaxshi psixologik muhit yaratilsa va unga dorilar olaverish yaxshi emasligi tushuntirilsa, u bu dorilardan vaqtincha voz kechishi mumkin. Ba’zi bemorlarning boshini uqalasa ham bosh og‘rig‘i kamayadi va uyquga ketadi.

Davolash kompleks tarzda olib boriladi. Buning uchun farmakologik, fizioterapevtik va psixoterapevtik muolajalar qo‘llaniladi. Farmakologik dorilar ko‘pincha bosh og‘riq paydo bo‘lgan paytlarda tavsiya etiladi. Yengil holatlarda sitramon ham bosh og‘riqni yaxshi bartaraf etadi. Ba’zi hollarda bemor paratsetamol yoki atsetilsalitsil kislotasi qabul qilsa, bosh og‘rig‘i to‘xtaydi yoki kamayadi. Kuchliroq bosh og‘riqlarda bu dorilar samara bermaydi. Bunday paytlarda nevropatolog nazoratida davolanish zarur.
Bemorning kechqurun tinch uxlashi juda ahamiyatlidir. Shuning uchun uxlatuvchi dorilar ham buyuriladi. Kunduz kunlari tinchlantiruvchi giyohlardan tarkib topgan dorilar (valerian ekstrakti va h.k.) tavsiya etiladi. Bemorga reflektor ta’sirga ega bo‘lgan davolash muolajalari, ya’ni igna bilan davolash, dorilar elektrofarezi, bo‘yin va boshni uqalash, dorsanval kabi muolajalar ham yordam beradi.

Davolash. Bemor sog‘lom turmush tarziga o‘rgatiladi. Unga bosh og‘riqning asosiy sabablari psixoemotsional zo‘riqishlar va kam harakatli hayot tarzi ekanligi tushuntiriladi. Bemor o‘zining kun tartibini to‘g‘ri tuzib chiqishi, yashash va ishlashda bir xillikdan voz kechishi zarurligi uqtiriladi. Yillar mobaynida shakllanib qolgan stereotip hayot tarzini keskin o‘zgartirish ham og‘riqlar kamayishiga olib keladi. Rejali tarzda sport bilan shug‘ullanish, ayniqsa, ertalabki va kechki sayr, yugurish va suzish stereotip bosh og‘riqlarni bartaraf etishda juda foydali amallardir.

Zarifboy IBODULLAYEV,

tibbiyot fanlari doktori, professor