Yoz yaqin yoxud mavsumiy xastaliklar haqida
Issiq kunlar boshlanishi bilan o‘tkir yuqumli ichak kasalliklarining ko‘payishi uchun qulay sharoit vujudga keladi. Bu xastaliklarni turli mikroorganizmlar keltirib chiqaradi.
Kasallik qo‘zg‘atuvchi mikroblarning turiga qarab, bu xastaliklar ichburug‘, salmonellyoz, ich terlama, esherixioz, iyersinioz kabi nomlar bilan yuritiladi.
Ushbu kasallik yoz oylarida ko‘proq uchrashiga bir qancha omillar sabab bo‘ladi. Avvalo, havo haroratining yuqori bo‘lishi, ayniqsa, yosh bolalar organizmida ma’lum immunologik o‘zgarishlar kuzatiladi. Shuningdek, himoya vositalari kuchsizlanishi, ya’ni ovqat hazm bo‘lishining susayishi, qaynatilmagan suvni iste’mol qilinishi oqibatida me’da shirasidagi muhim himoya vositasi hisoblanadigan xlorid kislota konsentratsiyasi pasayadi. Bu esa ushbu kasalliklarning tez rivojlanishiga zamin hozirlaydi.
Ushbu dardning qo‘zg‘atuvchisi bo‘lgan mikroblarning asosiy manbasi, shu xastalik bilan og‘rib o‘tgan yoki ayni damda bemor, shuningdek, bu kasallik bakteriyalarini tashuvchilaridir. Ularning najasi bilan mikroorganizmlar tashqi muhitga tarqaladi, atrof-muhit ob’yektlari (suv, kiyim-kechak, oziq-ovqatlar)ni ifloslantiradi.
Yozda oziq-ovqatlar, ayniqsa, ular noto‘g‘ri joyda saqlangan bo‘lsa, bu mikroblar ko‘payishi uchun qulay muhit hisoblanadi. Shuning uchun issiq joyda saqlangan oziq-ovqat mahsulotlarida mikroblar ko‘payib, uning buzilishiga sabab bo‘ladi. Bunday ovqatni iste’mol qilish kasallanishga olib keladi. Shuningdek, ayrim emizikli onalarning ozodalikka e’tibor bermasligi natijasida ham go‘dak xastalanadi.
Qaysi mikrob qo‘zg‘atishidan qat’iy nazar kasalllikning asosiy belgilari to‘satdan ich buzilishi va qusish bilan kechadi. Ketma-ket qusish va ich o‘tishi oqibatida odam organizmi qisqa muddatda ko‘p miqdorda suv va mineral tuzlarni yo‘qotadi. Natijada bemor holsizlanadi, teri quruqlashib dag‘allashadi, og‘iz quriydi. Bu holat bolalarda ko‘proq namoyon bo‘lib, o‘ynab-kulib turgan bola 3-4 soat ichida butunlay majolsiz holga keladi.
Odatda odamlar ushbu kasallikka yaxshi saqlanmagan va uzoq vaqt turib qolgan ovqatlarni tanavvul qilganda, ho‘l mevalarni yuvmasdan iste’mol qilganda, ushbu kasallik bilan og‘rigan bemor bilan muloqotda bo‘lganda hamda bemorni yaxshi tozalanmagan idish-tovoqlaridan foydalanilganda, shuningdek, bolalar anhorlarda cho‘milgan paytlarida suv bilan mikroblarni yutib yuborganida kasallikni yuqtirishi mumkin.
O‘tkir yuqumli me’da-ichak kasalliklarining tarqalishida pashshalar ham asosiy rol o‘ynaydi. Ular iflos joylarda tuxum qo‘yib, ko‘payib, kasallik qo‘zg‘atuvchi mikroorganizmlarni oyoqlaridagi tuklariga ilashtirib oladi hamda oziq-ovqat mahsulotlari, suv va idish-tovoqqa qo‘nib, ularga mikroblarni tarqatadi.
Agarda oila a’zolaringizdan birortasida qayt qilish, ich ketish, tana haroratining ko‘tarilishi kabi kasallik belgilari kuzatilsa, darhol shifokorga murojaat qiling. Chunki, kasallikni davolagandan ko‘ra, uning oldini olgan afzalroq. Shuning uchun o‘tkir yuqumli me’da-ichak kasalliklaridan saqlanishda birinchi galda ozodalikka, saranjom-sarishtalikka, ayniqsa, ovqatdan oldin va hojatxonadan chiqqach qo‘llarni albatta sovunlab yuvishga odatlanish lozim. Xonadonda, ishxonada, maktab va bolalar muassasalarida, oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqariladigan korxonalarda, oshxonalarda tozalikka rioya qilish zarur. Tez buziladigan oziq-ovqat mahsulotlarini sovutgichlarda, boshqa mahsulotlarni esa pashsha, suvarak, sichqon va kalamush kabi mikrob tashuvchi hasharot va hayvonlar tegmaydigan joyda saqlash lozim. Ovqat qoldiqlarini o‘z vaqtida yig‘ishtirib, maxsus ajratilgan chiqindixonalarga olib borib tashlash kerak. Suvni faqat qaynatib ichishni unutmaslik muhim. Ishda, jamoat joylarida, uyda shaxsiy gigiyena qoidalariga qat’iy rioya qilish kerak.
Shifokorlar gijja kasalligi kabi bu xastalikni ham “iflos qo‘llar kasalligi” deb bejiz aytishmagan. Bozorlardan ho‘l mevalarni xarid qilayotganingizda uning tozaligini bilmasdan tatib ko‘rishdan saqlaning. Cho‘milayotgan joyingizda suvning tozaligiga jiddiy e’tibor berish kerak. Yaxshi saqlanmagan va uzoq vaqt turib qolgan ovqatlarni yoki salatlarni iste’mol qilmang. Sovutgichlarni toza tutish, undagi mahsulotlarni o‘z vaqtida iste’mol qilish va uni tez-tez yangilab turmoq darkor. Idish-tovoqlarni yuvgandan so‘ng qaynagan suvda chayish kerak. So‘ngra ularning ustini doka bilan yopib qo‘ying. Kasalxonaga borganda bemor yaqin kishingiz bo‘lsa-da, undan masofa saqlang.
Yosh chaqaloqlarni ovqatlantirishda sun’iy ozuqani bolaga yetarli qilib tayyorlab bering hamda uni uzoq saqlamang.
Atrof-muhitni, xonadon hamda hojatxona va aholi umumiy foydalanadigan joylarni doimo ozoda bo‘lishini ta’minlash kerak.
Qayd etilgan taklif va mulohazalar ko‘pchilikka ma’lum. Agar yuqorida aytib o‘tilgan fikrlarga amal qilsangiz, o‘tkir yuqumli me’da-ichak kasalliklari va uning og‘ir asoratlaridan yiroq bo‘lasiz va oila a’zolaringiz salomatligini mustahkamlashda o‘z hissangizni qo‘shgan bo‘lasiz.
Omon MIRTAZAYEV,
Toshkent tibbiyot akademiyasi “Epidemiologiya” kafedrasi professori
