SUMALAK ME’DA-ICHAK FAOLIYATINI YAXShILAYDIMI?
Bahoriy tansiq taom – sumalakni bilmaydiganlar diyorimizda topilmasa kerak. u nafaqat taom, darmon dori hamdir. buni avvaldan tabobat ilmini bilgan ota-bobolarimiz yaxshi bilishgan. ular bahor oyi kelishi bilan bug‘doy ko‘kartirib, uning shirasidan sumalak pishirishgan.
Ko‘p asrlar davomida uni tajribada sinab, tekshirib, shifobaxshligiga ishonch hosil kilingan. Xususan, qishdan-bahorga chiqish – darmonsizlik, ilik uzildi paytga to‘g‘ri keladi.
Sumalak bahorning shifobaxsh taomi bo‘lib, u qonimizni tozalab, jismimizni tetiklashtirib, kuch-quvvatimizni oshiradi. Unda shakar moddasi, oqsil, foydali javharlar (kislota), darmondorilar mo‘l.
1936 yilda bug‘doy o‘simtasini tekshirgan Emerson va Evans ismli nemis olimlari bug‘doyda tokoferol moddasi borligini aniqlashgan va u jensh’en tarkibida uchraydigan Ye vitaminining o‘zginasi ekanligini isbotlashgan.
Olimlarning ta’kidlashicha, sumalak gipertoniya, gepatit, buyrak xastaliklariga yaxshi davo bo‘lib, qon tarkibini yaxshilab, me’da-ichak faoliyatini me’yorga keltiradi, asabni tinchlantiradi, yaxshi uxlatadi.
Zamonaviy tibbiyot ham sumalak tarkibida foydali minerallar ko‘pligi, inson tanasi quvvati, tibbiyot tili bilan aytsak, immunitetni mustahkamlashda benazir ekanligini ta’kidlaydi.
Sumalak pishirilayotganda keksayu yosh qozon atrofida to‘planishib, yurtga tinchlik, elga omonlik, baxt-saodat, kattalarga iymon, keksalarga uzoq umr, kelinlarga farzand, yoshlarga insof, yurtga farovonlik kabi yaxshi tilaklar tilashgan. Qo‘shiq va laparlar aytishib, turli milliy o‘yinlar, qadriyatlarimizni namoyon etib, she’ru hikoyalar o‘qishgan.
Sumalak sayli aslida milliy udumlarimizdan hisoblanadi. Zamaxshariy, ibn Sino, al-Beruniy, Navoiy kabi donishmand bobolarimiz tomonidan qoldirilgan asarlar va risolalarda ham sumalak va uning foydali xususiyatlari to‘g‘risida yozib qoldirilgan. Ushbu risolalar ustida ilmiy izlanish olib borgan olimlarimiz ular topqirli va zukkoligiga, qoldirgan ilmiy manbalar qancha vaqt, qancha suronlar o‘tmasin, o‘z ahamiyatini yo‘qotmasligiga tan berishgan.
Sumalakni tayyorlashda dastavval bug‘doy tozalanib, iliq suvda yuviladi. Keyin sirli idishga solinib, bir kun ivitib qo‘yiladi. Bug‘doy sal nish urgach, toza faner yoki plyonka solingan, quyosh nuri tushmaydigan joyga yoyiladi. Don yoyilgan xona harorati bir xil, ya’ni issiq ham, sovuq ham bo‘lmasligi lozim. Har kuni masalliq ustiga suv sepib turiladi. Ikki-uch kundan so‘ng bug‘doy ko‘m-ko‘k maysa bo‘lib bir tekis unib chiqadi. Maysa igna bo‘yi bo‘lganda, uni bo‘laklarga bo‘lib kesib olinadi va go‘sht qiymalagichdan o‘tkaziladi. Ustidan suv quyib, aralashtiriladi. So‘ngra ajratib olingan sharbat dokada suziladi. Hosil bo‘lgan sutsimon suyuqlikdan uch marta sharbat olinadi. Katta qozonga qizdirilgan paxta yog‘i ustiga omuxta qilingan suyuqlik solinib, baland olovda qaynatiladi. Keyin ikkinchi suzilgan sharbat quyiladi. Shu tariqa uchinchi sharbat quyilib, baland olovda qaynatiladi. Qaynab chiqqanidan so‘ng olov biroz pasaytiriladi. Sumalak to‘q jigar rangga va xush ta’mga kirgunicha qaynayveradi. Tayyor bo‘lganidan so‘ng 4-5 soat usti yopilib, damlab qo‘yiladi va iliq holatida idishlarga suziladi.
Mana, yurtimizda Navro‘z shukuhi. Momolarimiz, onalarimiz bug‘doy ko‘kartirib, undan bahoriy tansiq taom, sumalak pishirishyapti.
Qadimdan davom etib kelayotgan bu udum bugun ham odamlarga tuganmas xursandchilik, kayfiyat va g‘ayrat-shijoat baxsh etadi. Qalblarning bahor yanglig‘ yasharishiga sabab bo‘ladi.
Shohjahon HAMDAMOV,
Guliston davlat pedagogika
instituti talabasi
