Oyoqlarimiz nega og‘riydi?
Oyoq og‘rig‘i doimiy bo‘lishi yoki vaqti-vaqti bilan paydo bo‘lishi mumkin. Og‘riq harakatda qo‘zg‘atilishi mumkin yoki harakat bilan aloqasi yo‘q bo‘lishi mumkin. Oyoq og‘rig‘i turiga qarab, boshqa alomatlar bilan kechishi mumkin, masalan: mahalliy isitma, qizarish, uyqusizlik yoki sanchiq.
Qo‘l va oyoqlar og‘rig‘ini keltirib chiqaradigan kasalliklarning aksariyati oyoqlarda kelib chiqadi. Og‘riq oyoqning yoki qo‘lning butun uzunligi bo‘ylab yoki uning biron bir qismida paydo bo‘lishi mumkin.
Shikastlanish va haddan zo‘riqish oyoq-qo‘llar og‘rig‘ining eng ko‘p uchraydigan sabablari hisoblanadi, ammo bunday holatda og‘riq sababi jarohat ekani aniq ma’lum. Bu maqolada biz jarohatlar yoki zo‘riqishlar bilan bog‘liq bo‘lmagan oyoq-qo‘l og‘rig‘ini muhokama qilamiz. Bunday og‘riqning ko‘p sabablari bor.
Oyoq og‘rig‘ining eng keng tarqalgan sabablari:
• chuqur tomirdagi qo‘yilib qolgan qonning yig‘ilishi (chuqur tomir trombozi);
• bakterial teri infeksiyasi (flegmona);
• orqa miya nerv ildiziga bosim.
Kamdan kam uchraydigan, ammo tezkor tekshiruv va davolanishni talab qiladigan oyoq og‘rig‘ining jiddiy sabablariga quyidagilar kiradi:
• qo‘l yoki oyoq arteriyasining to‘satdan berkilib qolishi (o‘tkir arterial okklyuziya);
• yumshoq to‘qimalarning chuqur infeksiyasi;
• miokard infarkti (og‘riq faqat qo‘lda bo‘ladi).
Oyoq og‘rig‘ining boshqa kamroq tarqalgan sabablarga suyak o‘smalari, suyak infeksiyalari (osteomiyelit) va asabga bosim o‘tkazilishi yoki nasliy asab kasalligi kabi nevrologik muammolar kiradi (masalan, diabet yoki uzoq muddatli spirtli ichimliklarni suiste’mol qilish).
Og‘riq paydo bo‘lganda, birinchi bo‘lib, odamda arteriyani to‘satdan berkilib qolmaganiga ishonch hosil qilish kerak, chunki oyoq gangrenasi bir necha soatdan ko‘proq vaqt davomida qon oqimi bo‘lmagan taqdirda rivojlanishi mumkin. Quyidagi ma’lumotlar shifokorga qachon murojaat qilish kerakligini va tekshiruv paytida qanday tahlillarni o‘tkazish kerakligini hal qilishga yordam beradi.
Belgilari qachon xavfli bo‘ladi?
Ma’lum alomatlar va belgilar oyoq og‘rigi bilan birga kelsa tashvishga sabab bo‘lishi mumkin. Ular quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
• to‘satdan kuchli og‘riq;
• ko‘rinishi rangi qochgan yoki paypaslaganda sovuq bo‘lgan a’zo;
• ko‘krak qafasidagi og‘riq, terlash, nafas qisilishi yoki tezkor yurak urishi;
• jiddiy kasallik belgilari (misol uchun: ong chalkashligi, isitma yoki kollaps);
• to‘satdan shishish, pufakchalar yoki qora dog‘lar paydo bo‘lishi;
• yaqinda o‘tkazilgan operatsiya, yotoqda dam olish yoki oyoq gipsini quyish kabi muolajalar chuqur tomir trombozi uchun xavfli omillardir;
• yangi nevrologik simptomlar, masalan, ta’sirlangan oyoq-qo‘llarda zaiflik yoki uyqusizlik.
Ushbu ogohlantiruvchi belgilarga ega bemorlar darhol shifokorga murojaat qilishlari kerak. Agar ogohlantiruvchi belgilar bo‘lmasa ham, shifokoringizga murojaat qilishingiz kerak. Alomatlar, yosh va boshqa tibbiy holatlarning mavjudligiga qarab, shifokor bemorni shoshilinch tekshiruvdan o‘tkazish zarurligini hal qiladi. Taxminan bir necha kunga kechikish odatda sog‘likka katta zarar yetkazmaydi.
Shifokorlar avval bemordan kasallik alomatlari va kasallik tarixi haqida so‘rashadi. Keyin ular jismoniy tekshiruvdan o‘tadilar. Anamnez va fizik tekshiruv natijalariga ko‘ra, ko‘pincha oyoq-qo‘lda og‘riq sababini taxmin qilish va zarur tekshiruvlarni rejalashtirish mumkin.
Shifokorlar quyidagilarni aniqlaydilar:
• oyoq-qo‘l og‘rig‘i qancha vaqt davom etganligi;
• og‘riq ma’lum bir vaqtda yoki muayyan harakatlar paytida paydo bo‘lishi;
• og‘riqning intensivligi;
• og‘riqning o‘tkir yoki pulsatsiyali kechishi;
• og‘riq joyi;
• qanday harakatlar og‘riqni keltirib chiqaradi yoki kuchaytiradi;
• odam og‘riqni yo‘qotish uchun nima qilganligi;
• og‘riq bilan birga boshqa alomatlar (masalan, uyqusizlik yoki sanchish) paydo bo‘lishi.
Shifokorlar og‘riq sababini ko‘rsatadigan alomatlarni izlashadi. Bir nechta yaqqol belgilar oyoq-qo‘l og‘rig‘ining sabablarini aniqlashda katta yordam beradi. Masalan, bel yoki bo‘yin og‘rig‘i asab ildizlariga ta’sir qilishi mumkin, isitma esa infeksiyani anglatadi. Nafas qisilishi va yurak urishi qon tomirlari bilan oyoqdan o‘pkaga yetkazilgan qo‘yilgan qon yig‘indisi arteriyaga tiqilib qolishi natijasida paydo bo‘lishi mumkin (o‘pka tomirlari emboliyasi). Doimiy bo‘lmagan yurak urishi, yurak ritmidagi ba’zi bir anormalliklarni (arterial fibrillatsiya) ko‘rsatadi, bu qon quyqasini yurakdan chiqib ketishiga va oyoqdagi arteriyani to‘sib qo‘yishiga olib keladi.
Og‘riq paydo bo‘lgan a’zo rangi, shishishi va terining yoki sochlarning har qanday o‘zgarishini aniqlash uchun tekshiriladi. Shifokor, shuningdek, sizning puls, isitma, sezgirlik va krepitatsiyani tekshiradi (yumshoq to‘qimalarda yorilish hissi, bu og‘ir infeksiya sababli gazlanishni ko‘rsatadi). Og‘riyotgan va sog‘lom tomonlarning kuchi, sezgirligi va reflekslari solishtiriladi. Arterial bosim ba’zida zararlangan oyoqning to‘pig‘ida yoki qo‘l bilagida o‘lchanadi va sog‘lom qo‘l yoki oyoqdagi bosim bilan taqqoslanadi. Agar ta’sirlangan a’zodagi qon bosimi ancha past bo‘lsa, oyoq tomirlari to‘silganligi ehtimoli bor.
Qo‘l-oyog‘ida og‘rig‘i bo‘lgan barcha bemorlar uchun tekshiruv zarur emas. Shifokor ko‘pincha alomatlar va fizik tekshiruv natijalariga ko‘ra oyoq-qo‘llarining ba’zi bir sabablarini, masalan, flegmonani, miyofasiyali og‘riqni va og‘riqli polinevropatiyani aniqlay oladi. Odatda og‘riqning boshqa mumkin bo‘lgan sabablarini baholash uchun tahlil tekshiruvi talab qilinadi. Masalan, shifokor periferik arteriya kasalligini aniqlash uchun to‘piq-elka indeksni tekshirishi mumkin. Qon bosimi ikki qo‘lda va ikkala oyoqda o‘lchanadi. To‘piqdagi qon bosimi yelka arteriyasidagi bosimdan ma’lum miqdorda pastroq bo‘lsa (qo‘l bosimining 90 foizdan kamrog‘i), oyoq-qo‘lning qon bilan ta’minlanishi yetarli emas deb hisoblanadi.
Oyoq-qo‘l og‘rig‘ini davolashning eng yaxshi usuli bu asosiy kasallikni davolashdir.
Yoqub NAMATOV,
shifokor
