Gijjalar yo‘qoladi, faqat…

Kattalarda gijja alomatlari, turlari va davolash usullarini bilishni istaysizmi? Unda quyidagi ma’lumotlar sizni qiziqtirishi tabiiy.

Biz tanamizni o‘zimiznikidek qabul qilamiz va unda chaqirilmagan «mehmon»lar joylashganligini bilish yoqimsiz bo‘lishi mumkin. Bunday chaqirilmagan «mehmon»larning eng keng tarqalgan misollaridan biri bu – odam gijjalari.
Gijjalar yoki gelmintlar – bu hayvonlar va o‘simliklarda yashaydigan, tirik organizmlar ichida oziqlanadigan va ko‘payadigan parazit qurtlar. Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, yer yuzidagi har uchinchi insonda parazit gijjalar mavjud. Voyaga yetgan va hayoti davomida biron marotaba ham gijjasi bo‘lmagan odam yo‘q deb taxmin qilishadi shifokorlar.

Kundalik hayotda odamlar deyarli barcha parazit qurtlarni gijja deb atashadi, aslida bu yoqimsiz jonzotlarning bir nechta turi mavjud. Inson tanasida mavjud bo‘lishi mumkin bo‘lgan barcha parazit qurtlar orasida uchta asosiy guruh mavjud:
• dumaloq gelmintlarga tegishli nematodlar: ostritsalar, qilboshlar, trixinella, askarida;
• sestodlarga tegishli lentasimon yoki yassi qurtlar (har xil turdagi lentasimonlar va echinokokklar);
• opistorxioz, fassiyoliaz, shistosomoz, paragonimioz va boshqa kasalliklarni keltirib chiqaradigan so‘rg‘ich parazitlar yoki trematodalar.
Qurtlardan kelib chiqqan kasalliklarning umumiy nomi gelmintozdir.
Gelmintoz – lichinkalar yoki qurtlarning tuxumlari inson tanasiga kirganda paydo bo‘ladi. Bu quyidagi sabablarga ko‘ra sodir bo‘lishi mumkin:
• odam asosiy gigiyena qoidalariga rioya qilmasa: ko‘chada keyin, ovqatdan oldin, mehmonga tashrif buyurganida yoki hojatxonadan chiqqach qo‘llarni yuvmaslik;
• odamlarda gijjalar paydo bo‘lishining sababi ko‘pincha tirnoqlarni tishlash, barmoqlarni so‘rish, og‘zida turli xil narsalarni (qalam, ruchka) ushlash odati ham bo‘lishi mumkin;
• uy hayvonlari, ayniqsa, ko‘chada yuradiganlar bo‘lsa, qurtlarni yuqtirish xavfi katta;
• agar iste’mol qilmoqchi bo‘lgan sabzavotlar, mevalar, ko‘katlarga issiq suv bilan ishlov berilmasa, gijjalar yuqishi mumkin;
• noma’lum manbadan xom suv iste’mol qilish yoki u bilan yeguliklarni yuvish;
• yaxshi pishirilmagan go‘sht va baliqni iste’mol qilish. Noto‘g‘ri qayta ishlangan termal ishlov berilgan mol go‘shtida – sigir tasmasimon chuvalchangi, cho‘chqa go‘shtida – cho‘chqa go‘shti tasmasimon chuvalchangi, keng tasmasimon chuvalchang esa xom baliqlarda yashaydi;
• agar uy kamdan-kam tozalansa, uyda ko‘cha poyabzalida yurilsa, pollar kam yuvilsa uyda turib ham gijjalarni yuqtirish mumkin;
• agar gelmintoz bilan kasallangan odam bilan umumiy dasturxon, yotoq buyumlari bo‘lsa, u bilan uzoq vaqt bir xonada bo‘lsangiz gijjalarni yuqtirgan odamdan ham gijjalarni yuqtirish mumkin.

Ko‘rib turganingizdek, odamlarda gijjalarni keltirib chiqaradigan sabablarning aksariyati gigiyena talablariga rioya qilmaslikdir.
Bolalarda gijjalar kattalarga qaraganda ko‘proq uchraydi. Barcha ota-onalar bolani yolg‘iz qoldirsa, u darhol og‘ziga biron-bir narsani soladi, shuning uchun bolalar para­zitlar bilan yuqtirishga moyil.

Odamlarda gijjalarni davolash, agar bemor katta yoshda bo‘lsa, terapevt bola yoshida bo‘lsa, pediatr tomonidan amalga oshiriladi.
Gijjalarni o‘zboshimchalik bilan davolash bilan shug‘ullanmaslik kerak: gelmintoz­ni davolashda ishlatiladigan dorilar organizm uchun juda og‘ir.
Odatda odamlarda qurtlarni davolashda murakkab terapiya qo‘llaniladi, uning maqsadi nafaqat parazitlarni yo‘q qilish, balki ularning hayotiy faoliyati oqibatlarini bartaraf etishdir. Shu sababli gelmintozni faqat gijjalarga qarshi dorilar bilan davolab bo‘lmaydi. Bundan tashqari, ko‘pincha barcha oila a’zolarini davolash kerak, chunki tor doiradagi odamlar gijjalarni bir-biriga osonlikcha yuqtirishadi.
Dorilar bilan birga hazm qilishni yaxshilaydigan vitaminlar va fermentlar buyurilishi mumkin. Gijjalarni yanada samarali davolash uchun odam diyetaga rioya qilishi, uglevodlarni: shirin, kraxmalli ovqatlarni cheklashi kerak bo‘ladi.

Agar uyda hayvonlar bo‘lsa, ular, albatta, yiliga ikki marta gijjaga qarshi terapiya o‘tkazishlari kerak, aks holda davolanishning barcha harakatlari behuda ketadi.

Gijjalar juda nozik muammo bo‘lib, u ko‘p­lab odamlarni o‘z-o‘zini davolashga majbur qiladi. Biroq, har qanday dorini qabul qilishdan oldin shifokor bilan maslahatlashish kerak.

Odamlarda gijjalarni davolash uchun ushbu dorilar qo‘llaniladi:
• Gijjalarga qarshi dorilar – ular qurtlarni yo‘q qiladi;
• Antigistaminlar, o‘layotgan parazitlarga nisbatan allergiya paydo bo‘lsa yordam beradi;
• zararli moddalar va parazitlarning chiqindilarini tanadan olib tashlaydigan enterosorbentlar;
• temir preparatlari, V12 vitamini, foliy kislotasi – bularning barchasi anemiyaga yordam beradi;
• jigarni himoya qilish uchun gepatoprotektorlar;
• probiotiklar.

Dori-darmonlarni qabul qilish chastotasi va dozasi yuqumli kasalliklar shifokori tomonidan tekshiruv natijalari, shikoyatlar, bemorning tahlillari asosida belgilanadi.
Gijjalarni davolashda xalq tabobati davosi sifatida bolalar va kattalar uchun quritilgan qovoq urug‘idan foydalanishlari mumkin. Shifokorlarning fikriga ko‘ra, ularning tarkibida qurtlarni yo‘q qiladigan qukurbitinlar mavjud. Biroq, qovoq urug‘lari yordamida gijjalarni to‘liq davolab bo‘lmasligini esda tuting.
Tanada yashovchi parazitlar juda xavflidir. Shifokor nazorati ostida jiddiy davolanishsiz, asoratlar paydo bo‘lishi mumkin: gijjalar tanaga tarqaladi. Ular o‘t pufagi va uning kanallariga kirib, oshqozon osti bezi kanallariga tushishlari mumkin. Parazitlar ichak tutilishi va kamqonlikni keltirib chiqarishi mumkin.

Odamlarda gijjalarning umumiy belgilari:
• bezovtalik, zaiflik, charchoq;
• teri toshmasi, yo‘tal, astma xurujlari kabi allergiya;
• ishtaha pasayishi yoki ko‘payishi;
• ko‘ngil aynish, zaharlanishsiz qusish;
• qorin og‘riqi;
• diareya yoki ich qotishi;
• vazn yo‘qotish, hatto ishtaha yaxshi bo‘lsa ham;
• uyqu muammolari, uyqusizlik;
• yallig‘langan yoki kattalashgan limfa tugunlari;
• hech qanday sababsiz harorat ko‘tarilishi;
• stress bo‘lmasa ham mushaklar va bo‘g‘imlarning og‘rig‘i;
• xurrak otish yoki uxlash paytida tishlarni g‘ichirlatish;
• najasda qurtlarning mavjudligi;
• anal sohasidagi qichishish (ko‘pincha bolalarda va oskoridalar mavjud bo‘lsa).

Gelmintozning ikki bosqichi mavjud: o‘tkir va surunkali. Birinchisi, parazit tanaga tushgan paytdan boshlab 2-8 hafta davom etadi. Ko‘pincha bu davrda gijjalarga aniq allergik reaksiya mavjud. Taxminan ikki oydan so‘ng, o‘tkir bosqich surunkali bosqichga o‘tadi va bu bosqichda alomatlar yuqtirilgan para­zitlar turiga bog‘liq.

Odamlarda gijjalarni oldini olishning asosiy qoidalarini barchamiz bilamiz, ular gigiyena qoidalaridir:

ovqatlanishdan oldin, hojatxonadan keyin, ko‘chadan so‘ng, qo‘llarni sovun va suv bilan yaxshilab yuvish;
sabzavotlarni, mevalarni, ko‘katlarni yuvish kerak, yuvgandan so‘ng ularga qaynoq suv bilan ishlov berish;
go‘sht, baliq va dengiz maxsulotlarini to‘liq pishgunga qadar ishlov berish;
kundalik hayotda faqat yuqori sifatli, xavfsiz suvdan foydalanish;
har bir oila a’zosi shaxsiy gigiyena vositalari va idishlarga ega bo‘lishi;
uyni toza sharoitda ushlash va nam tozalashni amalga oshirib turish;
uy hayvonlarida muntazam ravishda profilaktik gelmint terapiyasi olib borilishi kerak.

Hamida RAJABOVA,

shifokor