Ички қон кетиш: турлари, сабаблари ва даволаш

Ички қон кетишининг аломатлари жойлашуви ва оғирлигига қараб фарқланади. Даволашнинг муваффақияти қон кетиш манбасини олиб ташлашга боғлиқ. Умумий маънода ички қон кетиши – бу сурункали касалликлар ёки шикастланиш­лар кучайиши натижасида инсон танасининг ички бўшлиқларига оқиши шароитида қон йўқотилиши ҳисобланади.

Хавф қон йўқотишининг ҳолати, ташхис қў­йиш ва патологияни эътиборсиз қолдириш билан боғлиқ. Бундай шароитда ёрдамни кечиктириш беморнинг ҳаётига таҳдид солади. Даволашда кўп­лаб тиббий йўналишлар – клиник травматология, қорин бўшлиғи ёки кўкрак қафаси жарроҳлиги, қон томирлари ва нейрохирургиялари иштирок этади.
Ички қон кетишининг асосий белгилари: заифлик; уйқучанлик; шиллиқ пардалар ва терининг оқариши; бош айланиши; совуқ тер; чанқаш; кўзларда қорайиш; пулс ва босимнинг ўзгариши – паст зичликдаги қон йўқотиш юрак уришининг бироз кўтарилиши ва босимнинг озгина пасайиши билан тавсифланади.
Баъзида ички қон кетишининг клиник белгилари бўлмайди. Қон йўқотишининг ўртача оғирлиги тахикардия ва босимнинг пасайиши билан намоён бўлади, беморда оғиз қуриши, кўнгил айниш ва бош айланиши, адинамия ва кучли заифлик сезилади. Бемор ҳушидан кетиши мумкин.

Қаттиқ қон кетиши белгилари:
босимнинг пасайиши 80 мм Hg гача ва пулси дақиқада 110 ёки ундан ортиқ юрак уриши;
нотекис нафас олиш ва совуқ терлаш;
қўлларидаги титроқ ва кўз олдида қоронғу доиралар;
чиқарилган сийдикнинг минимал миқдори;
терининг, лабларнинг ранги қочиши ва кўкимтир бўлиши.
Кенг қон кетиши белгилари:
• босимнинг пасайиши 60 мм Hg гача ва пулси дақиқада 140-160 мартагача ошиши;
• нафас олиш частотаси;
• чалкашлик ва алаҳлаш;
• тери ранги кулранг ва кўкимтир ўзгариши;
• ботган кўзлар.

Ички қон кетиш ҳолатини қандай аниқлаш мумкин? Қуйидаги белгиларга кўра: кома, босим етишмаслиги, пулс бир дақиқада 10 марта уриши, бир неча дақиқада конвулсиялар, сийдик ва нажасни беихтиёр бўшатиш бош­ланади, қорачиқлар кенгаяди, тери қуруқ ва совуқ бўлиб қолади. Бу ҳолат азобга айланиб, ўлимга олиб келади.
Ошқозон ва қизилўнгачнинг ички қонашлари кофе пўсти рангидаги тўқ қонли қусиш билан бирга келади. Қаттиқ нажас қоннинг овқат ҳазм қилиш тизимининг юқори қисмларига ва ингичка ичакка чиқишини билдиради. Ички қорин қон кетиши қориндаги тирнаш хусусияти ва палпация пайтида текис жойда суст овозлар билан кечади.
Қоннинг ўпкага чиқиши кўпикли қон чиқиши ва унинг плевра бўшлиғида тўпланиши, йўтал билан бирга келади. Шунинг учун нафас олиш қийин ва нафас қисилиши, шунингдек, ҳаво етишмаслиги мавжуд бўлади. Аёлларда ички қон кетиши – бачадон ёки қинга қон оқими кириб бориши.
Ҳар бир организмнинг индивидуал хусусиятлари маълум аломатларнинг оғирлигига таъсир қилади. Ёмон симптоматология диагностика жараёнини мураккаблаштириб, даволаш прогнозини ёмонлаштиради.
Ички қон кетиш травма ва ўткир босқичда сурункали касалликлар туфайли келиб чиқиши ёки эътиборсиз қолдирилиши мумкин. Шикастланишдан ке­йинги қорин бўшлиғига қон қуйилиши жароҳат ёки баланд­ликдан қулашдан, автоҳалокатлардан ёки жароҳатлардан сўнг ривожланади.
Ўпкага қон кетиши қовурғалар синишидан ва улар орасидаги томирларнинг шикастланишидан, шунинг­дек, плевра жароҳатидан пайдо бўлади. Бош ичига қон кетиш мия шикастланишидан сўнг пайдо бўлади. Бундай ҳолда, ҳатто энг кичик қон миқдори ҳам ўлимга олиб келиши мумкин. Бўғимларнинг синиши ва кўкариши пайтида қон бўғим бўшлиғига оқади. Даволашнинг йўқлиги оқибатида келиб чиқадиган асоратлар энг хавфли ҳисобланади.

Баъзида ички қон кетиши спиртли ичимликлар ёки тез-тез ортиқча овқатланиш туфайли қизилўнгач деворларидаги ёриқлар туфайли пайдо бўлади. Ички органларнинг кўп қон кетиши ошқозон-ичак трактининг қуйидаги сурункали касалликлари фонида ривожланади:
• саратонли ўсмалар;
• ошқозон ва ичак яралари;
• гастрит;
• қизилўнгачнинг варикоз кенгайиши;
• жигар циррози ва бошқалар.
Аёлларда қон кетиши гинекологик касалликлар фонида – ташқи ҳомиладорлик ва тухумдонлар ёрилиши, абортдан сўнг, плацента ажралиши, бачадон ва туғилиш каналининг ёрилиши ҳолатларида содир бўлади.
Патология турлари қуйидаги мезонларга мувофиқ ажратилади:
• ривожланиш сабабларига кўра: механик шикастланишда, ўсмаларда аррозив ва сурункали касаллик­ларда диапедезик;
• қон йўқотиш ҳажмига кўра: енгил, ўрта, оғир, катта, ўлимга олиб келадиган;
• шикастланган томирларнинг табиатига кўра – артериал, капилляр, веноз ва аралаш;
• локализациясига кўра – ошқозон-ичак, плеврал, перикардиал, артикуляр ва бошқалар;
• қон кетиш белгиларига кўра – аниқ ва яширин;
• қон тўпламига кўра – бўшлиқ ва тўқималар ичида;
• пайдо бўлиш вақтига кўра – бирламчи, эрта ва кеч иккинчи даражали.

Кўп ички қон кетиши ҳолатлари шошилинч жарроҳлик аралашувни талаб қилади, бу қон кетишининг ривожланиш сабабларини йўқ қилади ва жиддий оқибатларни бартараф этишга ёрдам беради.
Ўлимга олиб келадиган натижа қон кетишнинг энг хавфли шаклидир, бу қон айланишининг бузилиши ва қон томир етишмовчилигининг ўткир шакллари фонида геморрагик шок пайдо бўлиши туфайли юзага келади. Бу шуни англатадики, қон кислород, озуқа моддалари ва метаболизм маҳсулотларини ташишни тўхтатади.
Патологиянинг ривожланишидаги барча ҳолатлари ҳам ўлимга олиб келмайди. Бироқ ўз вақтида шифокорга мурожаат қилиш ички қон кетиши аломатларини енгиллаштиради ва беморнинг нормал ҳаётига олиб келади. Бундан ташқари, ҳақиқий сабабларни аниқлаш қийинлиги сабабли патологияни ўзингиз даволашингиз мумкин эмас.

Тананинг ички бўшлиқларида қон кетишида шубҳа борлиги кенг қамровли диагностик текширувни талаб қилади:
• батафсил ташқи текшириш (босим ва пулсни ўлчаш, кўкрак қафаси аускултацияси, қорин бўшлиғини перкуссия ва палпация қилиш); қон анализи; рентгенография; ултратовуш; рентгенологик усуллар.
Қўшимча текширув патологияни ривожланишининг ўзига хос сабаблари билан боғлиқ:
• ошқозон-ичак тракти – тўғри ичакни рақамли текшириш, колоноскопия ва бошқалар;
• ўпка – бронхоскопия;
• сийдик пуфаги – систоскопия;
• яширин ёпиқ бўшлиқлар – контрастли рентгенография, флороскопия, лапароскопия, экоенсефалография, МРТ ва КТ.

Ички қон кетишида ёрдам бериш беморни ўз вақтида ихтисослашган касалхонага етказишдан иборат. Агар ўпка қон кетишига шубҳа мавжуд бўлса, бемор ярим ўтириши керак, бошқа ҳолларда эса ётиши лозим. Қон кетишининг тахминий манбаига муз қўйиш керак. Иссиқлик ёки ич юмшатувчи воситалар, шунингдек юрак фаолиятини рағбатлантирувчи муолажаларни бажариш мумкин эмас.
Ички қон кетишида асосий даво – ички бўшлиқларга қон кетишни тўхтатиш, қон йўқотишининг ўрнини қоплаш ва қон микроциркуляциясини оширишдир.
Шу мақсадда глюкоза эритмаси, физиологик эритма, қон ёки плазманинг ўзи, шунингдек, қон ва плазма ўрнини босувчи моддалар қўлланилади. Камдан кам ҳолларда қон оқадиган жойни куйдириш орқали қон кетишини тўхтатиш мумкин.
Асосан, шошилинч жарроҳлик операцияси беҳушлик остида амалга оширилади. Инфузион терапия пулс ва босимни барқарорлаштиришга қаратилади.

Тананинг ички бўшлиқларига қон қуйилишининг олдини олиш қуйидаги маслаҳатларга асос­ланади:
• сурункали касалликларни ўз вақтида даволаш;
• ўртача жисмоний фаолият;
• тўғри овқатланиш;
• генетик мойиллик ҳолатида профилактик текширувлар;
• қорин ва кўкрак қафасидаги шикастланишлардан сақланиш;
• қон айланишининг бузилиши ва қон томирларининг шикастланишига олиб келадиган патологияларни ўз вақтида даволаш.

Тошкент тиббиёт академияси талабаси

Дурдона МУРОТАЛИЕВА тайёрлади