Quvvatbaxsh oziq-ovqat mahsulotlari
ularning shifobaxsh xususiyatlari haqida
Kabachka – bir yillik o‘tsimon o‘simlik bo‘lib, qovoqdoshlar oilasiga mansub. Bu shifobaxsh tabiat ne’matining asl vatani Amerikadir. Dastlab taomlarga uning urug‘i ishlatilgan.
Yevropaga okean ortidan XVI asrda turli ajoyib sabzavot va mevalar qatori keltirilgan qovoqcha dastlab botanika bog‘larida yetishtirilgan. Bu poliz mahsulotlaridan endilikda uy bekalari turli xil taomlar tayyorlashni o‘rganib olishdi.
Har bir beka qo‘l ostidagi barcha taomlardan yengil hazm bo‘ladigan va ko‘p vaqt olmaydigan, parhezbop taom “Ragu”ni tayyorlashi mumkin. Buning uchun qizil lavlagidan boshqa hamma sabzavotlarni dimlab pishirish darkor. Lavlagini alohida idishda qaynatib yoki mantiqasqonda po‘sti bilan bug‘lab pishiriladi. Shundan so‘nggina sabzavotli dimlamaning pishishiga yaqin ust qismiga solinadi va taom aralashtirilmaydi. Chunki, lavlagining qizil rangi ovqatingizning ko‘rinishini buzishi mumkin.
Dastlab “Ragu” tayyorlashda uzoq pishadigan va qattiq mahsulotlar qozonga yog‘ solingach ustma-ust terib chiqiladi. Ya’ni, kartoshka, sabzi, karam, bulg‘or qalampiri, 1 dona achchiq qalampir, piyoz, pomidor, ta’bga qarab tuz, lavr yaprog‘i va ziravorlar, yanchilmagan qora murch, zira, sarimsoqpiyoz bo‘laklari, ko‘katlar, shuningdek, taomga kabachka, turp va oshqovoq ham solinadi. Oshqovoq tez pishgani uchun bu sabzavot va turpni qozondan avvalroq olishingiz mumkin. Usti yopiq chinni idishga ushbu sabzavotlarni solib qo‘ysangiz, taomingiz pishgunicha sovumaydi. Shuningdek, “Ragu”ni sovutilgan holda go‘shtli va baliqli ovqatlarga garnir sifatida dasturxonga tortishimiz mumkin.
Issiq holida o‘zini alohida taom sifatida iste’mol qilsa ham bo‘ladi. Yana o‘simlik yog‘i o‘rnida taomga saryog‘ yoki qaymoq ishlatsangiz ovqatingiz juda xushxo‘r bo‘ladi. Ammo teri kasalliklari, chilla yara (diatez), oziq-ovqat mahsulotlariga allergiyasi mavjud bemorlarga sabzavotli “Ragu”ni qizil lavlagi, ziravorlar hamda lavr yaprog‘i solmasdan tayyorlab berish kerak. Yana sabzavotli “Ragu”ga go‘sht solib ham tayyorlash mumkin. Bunda avval qozonga go‘sht solinadi va boshqa sabzavotlar tartib bilan terib chiqiladi. Faqatgina sabzavotlarning o‘zini dimlasangiz taom 40-45 daqiqada tayyor bo‘ladi. Go‘sht solsangiz 1,5-2 soat davomida dimlama pishadi. Umuman har ikki holatda ham taom qopqog‘i zich yopiq qozonda past olovda dimlab pishiriladi. Sovutilgan “Ragu”ga suyuq qaymoq aralashtirib yaxna ovqat sifatida ham bayram dasturxoniga tortish mumkin. Har bir millatning ushbu taomni tayyorlashda o‘ziga xos usuli mavjud va shuningdek, ular turlicha nomlanadi. Fransiyada “Ratatuy”, Italiya (Sitsiliya)da kaponata yoki chanfotta, Moldaviyada gyuvech, Makedoniyada zarzavot, Armanistonda aylazan va Hindistonda sabji deya nomlanadi.
Go‘shtsiz tayyorlangan sabzavotli dimlama me’da-ichak tizimiga ijobiy ta’sir etadi. Qabziyat(ich qotish)da ichni yumshatadi. Organizmni ortiqcha xiltlardan tozalaydi. Ortiqcha vaznli bemorlar bu taomni tez-tez iste’mol qilib turishlari kerak. Qandli diabet xastaligi mavjud bemorlarga qizil lavlagi va achchiq hamda terini ta’sirlantiruvchi ziravorlar (murch, qalampir, lavr yaprog‘i tavsiya etilmaydi).
Xushxo‘r behili taomlar
Behining ichi o‘yilib, uning ichiga yarim choy qoshiq asal yoki kichikroq dumba yog‘i solib mantiqasqonda dimlab yohud gaz pechida past olovda 40-45 daqiqa pishiriladi. Shifobaxsh behili bu taom azobli va quruq yo‘talni kamaytiradi. Balg‘am ko‘chiradi. Shuningdek, yarim kilo dumba yog‘ini yarim kilo, urug‘idan tozalanib, to‘rt bo‘lak qilingan behi bilan aralashtirib taom ham tayyorlash mumkin. Buning uchun qizdirilgan qozonga avval dumba yog‘ini o‘rtacha kattalikda 2-3 smda bo‘laklab solasiz va darhol uning ustiga behi bo‘laklarini solasiz so‘ngra har ikkala mahsulotni 2-3 marta kapkir bilan arlashtirasiz. Behi bo‘laklari yog‘li bo‘lganiga ishonch hosil qilganingizdan so‘ng olovni pastlaysiz. 40-45 daqiqa past olovda dimlangan behi va dumbani likobchalarga solib, dasturxonga tortasiz. Taom issiq holida tanovvul qilinadi. Ustidan choy o‘rniga asal aralashtirilgan qaynoq suv yoki sut ichsangiz gripp, O‘RVI (o‘tkir respiratorli virusli infeksiyalar), bronxitni davolashda yordam beradi.
Ozuqalik qiymati
Uzunchoq, oqish och yashil tusli qovoqchaning 100 gramm mahsulotdagi energetik qiymati 113 kj(kilojoul)ni tashkil etadi. Oziq-ovqatlarga po‘stlari yupqa, sarxil va yosh hosili ishlatiladi. Yetilib, pishib ketgan kabachkaning po‘stlog‘i qalin va ta’mi bemaza bo‘ladi. Yosh va yangi uzilgan qovoqcha bebaho parhez mahsulot hisoblanadi. Uning tarkibida (100 gramm mahsulotga nisbatan olinganda) kaliy 170-238mg, natriy 2-14mg, kalsiy 15-40mg, fosfor 12-25mg, temir moddasi 0,4-0,8mg, shuningdek, mis, kobalt, magniy kabi elementlar mavjud. Kabachka tarkibini 92-96 foiz suv tashkil etadi. Dag‘al tolali to‘qima 0,3 foiz, pektin moddasi 1,7-2 foizgacha yetadi. Oq boshli karamda esa bu modda kamroq, ya’ni, 0,6 foizni tashkil etsa, sabzida 0,5 foiz bo‘ladi.
Yashil va sarxil, yosh kabachka tarkibida kraxmal moddasi ko‘p bo‘ladi. Ammo bu modda yetilib pishgan qovoqchada bo‘lmaydi.
“Sukkini” navli qovoqcha oddiy oqish tusli kabachkaga nisbatan mag‘zi nozik va yumshoq bo‘ladi. Uning tarkibidagi askorbin kislotasi(S vitamini) va karotin oddiysiga nisbatan ko‘proq. Shuningdek, kabachkaning bu navining ta’mi ham mazali bo‘ladi. Ayniqsa, qovoqchaning bu turini qishda va bahorda ko‘proq iste’mol qilish zarur. Uni xom holicha salatlarga solish mumkin. Shuningdek, qovoqchadan parhez taomlar tayyorlasa bo‘ladi. Marinadlash uchun va tuzlamalarga 130-150 gramm og‘irlikdagi sarxil va po‘stlog‘i yupqa guli to‘kilgandan keyin hosilga kirganiga 5-7 kun bo‘lgan kabachkalar ishlatiladi.
Kattaroqlari bo‘laklarga bo‘linadi. Qovoqchalarning og‘irligi 150-400 gramm va hosilga kirganda 8-12 kun o‘tgach terilgani sabzavotli “Ragu”lar hamda dimlab pishirish uchun va tez muddatda iste’mol qilishga tayyorlangan tuzlamalar, marinadlashda qo‘llaniladi. Bunda kabachkalar halqasimon kesiladi yoki kichikroq mahsulotdan murabbo, pavidlo tayyorlash mumkin. Urug‘li va yumshoq mag‘zidan pishiriqlar tayyorlanadi. Shuningdek, uning urug‘i ham taomlarga ishlatiladi.
Shifobaxsh xususiyatlari
Kabachka oqsillari taomlarni yaxshi hazm qilishga yordam beradi. Ichaklar yallig‘langanda qovoqchadan tayyorlangan, yengil hazm bo‘ladigan parhezbop taomlar tavsiya etiladi. Chunki, uning tarkibida dag‘al tolali o‘simlik klechatkasi kam uchraydi.
Kaloriyasi pastligi sababli qovoqchani ortiqcha vaznda parhezbop taom sifatida tavsiya etish mumkin. Kabachka tarikibidagi pektin moddasi ichaklar mikroflorasini mo‘tadillashtiradi. Bu modda me’da va ichaklarning shilliq qavatini asraydi, ulardagi yallig‘lanish jarayonlarining tez bitishiga yordam beradi. Ichaklar peristaltikasi (harakati)ni yaxshilaydi. Shifokor tavsiyasi bilan qaynatilgan va qirg‘ichdan o‘tkazilgan kabachkani me’da va o‘n ikki barmoq ichak yarasi kasalliklarida xastalikning qo‘zg‘alishi bosilgandan keyin 15-20 kun o‘tgach iste’mol qilish mumkin. Chunki, qovoqcha me’da-ichak tizimini kam ta’sirlantiradi va organizmdagi ortiqcha suvni chiqarib tashlaydi. Tanadagi yashirin va yaqqol shishlarda ham qovoqcha peshob haydovchi xususiyati bilan ko‘maklashadi.
Shuningdek, kabachka o‘t haydashga yordam beradi. Hamda glikogenning jigarda tiklanishida muhim ahamiyatga ega. Yurak qon tomir tizimi kasalliklari mavjud bemorlar ham ushbu sabzavotni iste’mol qilishga e’tibor berishlari kerak. Sababi kabachka kaliy mineral moddasiga boy. Shuningdek, u organizmda xolesterin yig‘ilishini oldini oladi. Ortiqcha va zararli xiltlarni paydo bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaydi. Yana tanadagi ortiqcha suyuqlik va natriy tuzini ham haydab chiqaradi.
Shifobaxsh xususiyati tufayli qovoqchani keksalar taomnomasiga qo‘shish foydali. Tarkibida mis moddasi mavjudligi sababli kabachka homilador ayollar va bolalarga tavsiya etiladi. Allergiyaga moyilligi bor bemorlar uchun ham qovoqchadan parhezbop taomlar tayyorlash mumkin.
Qovoqcha tarkibida oqsil kamligi tufayli bu mahsulotni buyrak kasalliklarida oqsilli taomlarni cheklash zarur bo‘lganda tavsiya etish mumkin.
Diqqat! Biroq, buyrak yetishmovchiligida kaliy almashinuvi jarayoni buzilganda ushbu sabzavotni iste’mol qilish mumkin emas. Chunki, uning tarkibida kaliy mo‘l. Kabachka urug‘ida yog‘ ko‘p. Uning mag‘zining 50 foizini moy tashkil etadi. Yana urug‘ tarkibida santonin moddasi oqsil, Ye vitamini ham mavjud. Quritilgan “Sukkini” urug‘lari qovoq urug‘lari kabi gijja haydash xususiyatiga ega.
Qovoqchani saqlash usullari
Kabachkani uzoq saqlab bo‘lmaydi. Qisqa muddatda saqlash uchun ularni salqin joyda asrash kerak. Havo harorati OO S darajali muhitda va nisbiy namlik 85-90 foiz bo‘lganda qovoqcha 10-12 kun davomida so‘limay turadi. Yangi uzilgan, yosh va sarxil qovoqchalar uzoq saqlanmaydi.
Tayyorlash usuli
Yuqorida ta’kidlangandek, kabachkadan tuzlamalar tayyorlasa bo‘ladi. Uni marinadlab, shuningdek, dimlab, qovurib, qaynatib va xomligicha boshqa sabzavotlar bilan aralashtirib salatlar hamda undan murabbo tayyorlash mumkin.
Rohatijon-”Polvonjon”
100 gramm yong‘oq mag‘zi, har qaysisi 100 grammdan yuvib quritilgan turshak va mayizni go‘shtqiymalagichdan o‘tkazasiz. Hosil bo‘lgan quyuq aralashmaga 100 gramm tabiiy asal aralashtirasiz. Ayniqsa, may oyida yig‘ib olingan tog‘ asali juda foydali bo‘ladi. Bir-ikki soat tindirilgan shifobaxsh aralashmadan kattaligi kichikroq yong‘oqdek shakllar yasaysiz, so‘ngra ularni chinni idishga solib, usti yopiq holda muzlatgichning pastki qismida saqlaysiz. Ertalab xona haroratida bir oz isigan zo‘ldirchani och qoringa qaynagan iliq suv yoki gazsiz buloq suvi bilan iste’mol qilasiz. Davolash muddati bemorning umumiy ahvoli yaxshilanguncha davom etadi. Bu shifobaxsh tabiiy dori vositasi kamqonlikda gemoglabinni tiklashda, shuningdek, sportchilar uchun tavsiya etiladi. Ammo xafaqon xastaligi mavjud bemorlar, issiq mijozli insonlar hamda turli teri kasalliklari, qandli diabet, allergiyaga moyil, gepatit(sariq kasalligi) xolangit (o‘t yo‘llari), xoletsistit (o‘t pufagi), me’da va o‘n ikki barmoq ichak yara kasalliklarida tavsiya etilmaydi. Yana bemorning organizmida xiltlar mavjud bo‘lsa ham yong‘oq yeyish mumkin emas.
Organizmdagi xiltlarni tozalash uchun ko‘proq sarxil meva-sabzavotlar iste’mol qilish kerak. Yoki ularning sharbatsiqqichidan chiqarilgan sharbatini ichish zarur.
Sahifani Gulchehra Shirinova tayyorladi.
