Ичак яраси – хавфли хасталик

Ўн икки бармоқли ичак ингичка ичакнинг бир қисми бўлиб, ошқозоннинг орқасида жойлашган. Ушбу орган ошқозон-­ичак тракти тизимидаги овқатни ҳазм қилиш жараёни учун жавобгардир. Ўн икки бармоқли ичакнинг энг хавфли касаллиги бу – ичак яраси. Ўткир босқичда ичак ярасидан кучли қон кетиши ва қориннинг юқори қисмидаги оғриқ билан кечади. Агар ўн икки бармоқли ичакни даволашни ўз вақтида бошламасангиз, бу ўлимга олиб келиши мумкин.
Ўн икки бармоқли ичак яраси – бу шиллиқ қаватни шикастланиши билан таъсир қиладиган касаллик. Яллиғланиш жараёнларининг пайдо бўлиши одамнинг жинси ёки ёшига боғлиқ эмас. Статистика шуни кўрсатадики, эркаклар ва аёллар ошқозон ва ичак яраси касаллигидан бир хил даражада азият чекишади. Мунтазам равишда парҳез қоидаларини бузадиган одамлар хавф гуруҳига киради. Ушбу касаллик аста-секин ривожланиб боради, шунинг учун кучайиш босқичлари ремиссия даврлари билан кетма-кет келиши мумкин. Ремиссия лаҳзаларида одам ўзини анча яхши ҳис қилади, аммо кейин алдамчи хотиржамлик тўсатдан кучли оғриқ билан алмашади.

Статистика ичак ярасининг асосий сабаби Helicobacter pylori spiral бактерияси эканлигини кўрсатмоқда. Бу бактерия узоқ вақт давомида ноқулай шароитларда мавжуд бўлиб, фаол равишда кўпаяди ва аста-секин шиллиқ пардаларга зарар этказади.
Бундан ташқари, қуйидаги сабаблар ошқозон ярасини келтириб чиқаради:
• шиллиқ қаватининг шикастланиши. Одатда, бу меъда ширасининг кислота концентрацияси ортиши билан боғлиқ;
• яллиғланиш жараёни. Кўпинча ошқозон ва ўн икки бармоқли ичакни юқтириши мумкин бўлган патоген бактериялари таъсирида ошқозон яраси пайдо бўлади;
• асабий зўриқиш. Стресс натижасида қон томирлари спазмлари пайдо бўлади. Спазм туфайли ўн икки бармоқли ичак шиллиқ қавати ҳужайраларининг қон айланиши ва озиқланиши бузилади;
• ирсий мойиллик. Шифокорлар ўн икки бармоқли ичак ярасига мойиллиги ирсий эканлигини таъкидлашади;
• дори-дармонларни қабул қилиш. Баъзи ҳолларда ошқозон яраси сабаби стероид бўлмаган яллиғланишга қарши дорилар ва глюкокортикостероидларни қўллаш бўлиб, улар ошқозон-ичак трактининг ҳимоя омилларини йўқ қилишлари мумкин.

Алоҳида таъкидлаш керакки, ушбу касалликнинг пайдо бўлишига ёрдам берадиган бир нечта хавфли омиллар мавжуд. Бактерия юқиши одатда касал одам билан ёки ифлосланган озиқ-овқат ёки сув билан алоқа қилиш орқали содир бўлади. Бундан ташқари, аччиқ ва қийин ҳазм бўладиган овқат, шунингдек, алкоголли ичимликларни мунтазам равишда истеъмол қилиш хавф омилларидан бири. Бу ичак шиллиқ моддалари ишлаб чиқарилишига салбий таъсир қилади ва ичак моторикаси бузилишининг сабаби бўлади. Баъзида ошқозон ва ўн икки бармоқли ичакни даволаш овқатдан заҳарлангандан кейин талаб қилиниши мумкин.
Яранинг кучайиши пайтида беморда кўк­рак остида ёки киндик устида ўнг томонда қаттиқ оғриқ пайдо бўлиши мумкин. Кўпинча, бундай оғриқлар, айниқса, оч қоринга содир бўлади. Овқатлангандан кейин улар сусайиши мумкин. Бу ошқозонда хлорид кислота концентрациясининг ошиши билан боғлиқ. Кўпинча, беморлар ёқимсиз ёниш ҳиссини, шунингдек, ўртача ва хиралашган оғриқни ҳис қилишади, бу одатда овқатдан 2-3 соат ўтгач пайдо бўлади.
Бундан ташқари, ўн икки бармоқли ичак ярасининг белгилари қуйидагиларни ўз ичига олади.
Кўнгил айниши ва қусиш. Ушбу касалликдан азият чекадиган беморлар кўпинча кўнгил айнишини фақат овқатлангандан ке­йин ҳис қилишади.
Иштаҳа сусайиши. Кўпгина беморларнинг таъкидлашича, иштаҳа умуман бўлмайди. Натижада одам тез вазн йўқотиши мумкин.
Шуниси эътиборга лойиқки, одам ошқозон ва ўн икки бармоқли ичак яраси пайтида жуда асабий бўлади. Баъзи беморлар ҳаётий кучнинг пасайиши ва ҳар қандай фаолиятга бўлган истакнинг йўқлиги ҳақида шикоят қиладилар.

Ўн икки бармоқли ичак яраси касаллиги кечиши, унинг кучайиши даври ремиссия даври билан кетма-кет алмашиб келиши кўринишида кечади. Ремиссия содир бўлганда, бемор ўзини бутунлай соғлом ҳис қилиши мумкин. Касаллик орқага қайтди деган туйғу бўлиши мумкин. Шунда кўп одамлар диетани ва тиббий тавсияларни бузишни бош­лайдилар. Аммо бундан бир неча кундан бир ярим ёки икки ойгача давом этадиган кучайиш даври келади. Кўпинча, кучайиш даври баҳор ва кузда кузатилади.
Ичак ярасида юзага келиши мумкин бўлган асоратлар.
Ўн икки бармоқли ичак деворидаги тешик шаклланиши. Бемор тўсатдан ва қаттиқ оғриқни бошдан кечирса, бу фавқулодда ҳолат ҳисобланади. Хлорид кислота ва сафро бўш қорин бўшлиғига кириб бориши туфайли беморнинг ҳаётига таҳдид соладиган ва шошилинч тиббий ёрдамни талаб қиладиган перитонит пайдо бўлади.
Ярадан қон кетиш. Ичак яраси катталашиши туфайли ўн икки бармоқли ичак томирлари очилиб қолади. Натижада қон кетиши содир бўлади. Беморда қон босимининг пасайиши ва кучли заифлик бўлади. Қон кетишини даволаш фақат жарроҳлик шифохонасида амалга оширилади.
Овқатни ошқозондан ичакка етказиш қийинлиги. Ушбу асорат ошқозоннинг ўн икки бармоқли ичакка ўтиши содир бўлган жойнинг деформацияси ёки торайиши туфайли юзага келади. Бу ошқозонда овқатнинг бир қисмини ушланиб туришига олиб келади, шунинг учун беморлар қаттиқ қорин оғриғидан шикоят қиладилар. Бундай шикоятлар пайдо бўлса тезда шифокор билан маслаҳатлашиш керак, чунки бемор учун шошилинч даволаниш керак.
Яраларнинг бошқа ички органларга кириб бориши. Агар ичак яраси ошқозон ости бези, йўғон ичак ёки жигарга тарқалса, оғриқ кескин кучаяди ва доимий бўлиб қолади. Бундай ҳолатда ичак ярасини жарроҳлик аралашуви билан шошилинч даволаш талаб этилади.

Ушбу касаллик ташхиси доирасида ўн икки бармоқли ичакнинг ҳолати ва касалликнинг табиати тўғрисида энг аниқ тасаввурга эга бўлишга имкон берадиган бутун муолажалар комплекси амалга оширилади. Аввало, шифокор эндоскопик текширув ўтказади, ошқозон-ичак тракти аъзоларининг деворларини оғиз ва қизилўнгач орқали ошқозонга киритилган махсус гастроскоп воситаси ёрдамида текширади.
Шундан сўнг умумий қон ва сийдик, нажас, қон ҳамда меъда ширасининг таҳлили каби лаборатория синовлари ўтказилади. Патологиянинг марказини аниқлаш учун контраст ёрдамида амалга ошириладиган овқат ҳазм қилиш трактининг юқори қисмларини нурли текшириш қўлланилади. Агар рентгенограммалар меъёрдан четга чиқса, биопсия олиш мумкин бўлган эндоскопик текширув зарур. Ҳелиcобаcтер пйлори спирал бактериясининг мавжудлигини аниқлаш учун ва бемор томонидан чиқарилган ҳавода бактерияларнинг чиқиндиларини аниқлайдиган нафас тести ўтказилади.

Ўн икки бармоқли ичак ярасини даволаш қатъиян шифокорнинг кўрсатмалари бўйича амалга оширилади. Ўз-ўзини даволашга қаратилган ҳар қандай уринишлар вазиятнинг ёмонлашишига ва касалликнинг кес­кин ривожланишига олиб келади. Одатда, даволаниш курси нафақат касалликнинг намоён бўлишини камайтиришга, балки ошқозон яраси касаллиги пайдо бўлишининг мумкин бўлган сабабларини деярли йўқ қилишга қодир дориларни қўллашни ўз ичига олади. Ошқозон кислотасини нейтраллаштирувчи воситалар, шиллиқ пардаларни ҳимоя қилувчи воситалар ва бошқа препаратларни қўллаш Helicobacter pylori spiral бактерияларини йўқ қилишга, асоратларни ривожланишига йўл қўймасликка ва ўн икки бармоқли ичак шиллиқ қаватини тиклашга имкон беради. Қорин бўшлиғи аъзоларини қон билан таъминлашни ва оғриқни камайтириш учун физиотерапия қўлланилади. Бундан ташқари, ушбу даволаш усули яллиғланишга қарши таъсирга эга ва бутун овқат ҳазм қилиш тизимининг секретор функциясини яхшилашга ёрдам беради. Муайян усулни танлаш даволовчи шифокор томонидан беморни ташхислаш пайтида олинган маълумотларга асосланиб амалга оширилади.

Профилактика мақсадида бемор маълум бир парҳезга риоя қилиши керак. Бунинг учун овқатнинг тўлиқ ва мувозанатли бўлишига ишонч ҳосил қилишингиз керак. Сут ва сабзавотли шўрвалар, қайнатилган гўшт ва кам ёғли балиқлар, шунингдек, донли маҳсулотларга афзаллик бериш лозим. Шунингдек, овқатни кунига 5-6 марта кичик қисмларда тановул қилиш кераклигини унутманг. Ёғли, аччиқ ва қовурилган овқатлардан воз кечиш керак, чунки бу ошқозонда хлорид кислота концентрациясини оширади. Бунинг сабаби шундаки, ушбу маҳсулотлар ошқозон сек­рециясини қаттиқ қўзғатади, бу эса ўн икки бармоқли ичак шиллиқ қаватининг ҳужайраларини тезда йўқ қиладиган хлорид кислота ортиқча ишлаб чиқарилишига олиб келади. Рационга риоя қилишдан ташқари, беморлар стрессли вазиятлардан сақланишлари лозим.

Ёқуб НАМАТОВ,

шифокор