Ichak yarasi – xavfli xastalik
O‘n ikki barmoqli ichak ingichka ichakning bir qismi bo‘lib, oshqozonning orqasida joylashgan. Ushbu organ oshqozon-ichak trakti tizimidagi ovqatni hazm qilish jarayoni uchun javobgardir. O‘n ikki barmoqli ichakning eng xavfli kasalligi bu – ichak yarasi. O‘tkir bosqichda ichak yarasidan kuchli qon ketishi va qorinning yuqori qismidagi og‘riq bilan kechadi. Agar o‘n ikki barmoqli ichakni davolashni o‘z vaqtida boshlamasangiz, bu o‘limga olib kelishi mumkin.
O‘n ikki barmoqli ichak yarasi – bu shilliq qavatni shikastlanishi bilan ta’sir qiladigan kasallik. Yallig‘lanish jarayonlarining paydo bo‘lishi odamning jinsi yoki yoshiga bog‘liq emas. Statistika shuni ko‘rsatadiki, erkaklar va ayollar oshqozon va ichak yarasi kasalligidan bir xil darajada aziyat chekishadi. Muntazam ravishda parhez qoidalarini buzadigan odamlar xavf guruhiga kiradi. Ushbu kasallik asta-sekin rivojlanib boradi, shuning uchun kuchayish bosqichlari remissiya davrlari bilan ketma-ket kelishi mumkin. Remissiya lahzalarida odam o‘zini ancha yaxshi his qiladi, ammo keyin aldamchi xotirjamlik to‘satdan kuchli og‘riq bilan almashadi.
Statistika ichak yarasining asosiy sababi Helicobacter pylori spiral bakteriyasi ekanligini ko‘rsatmoqda. Bu bakteriya uzoq vaqt davomida noqulay sharoitlarda mavjud bo‘lib, faol ravishda ko‘payadi va asta-sekin shilliq pardalarga zarar etkazadi.
Bundan tashqari, quyidagi sabablar oshqozon yarasini keltirib chiqaradi:
• shilliq qavatining shikastlanishi. Odatda, bu me’da shirasining kislota konsentratsiyasi ortishi bilan bog‘liq;
• yallig‘lanish jarayoni. Ko‘pincha oshqozon va o‘n ikki barmoqli ichakni yuqtirishi mumkin bo‘lgan patogen bakteriyalari ta’sirida oshqozon yarasi paydo bo‘ladi;
• asabiy zo‘riqish. Stress natijasida qon tomirlari spazmlari paydo bo‘ladi. Spazm tufayli o‘n ikki barmoqli ichak shilliq qavati hujayralarining qon aylanishi va oziqlanishi buziladi;
• irsiy moyillik. Shifokorlar o‘n ikki barmoqli ichak yarasiga moyilligi irsiy ekanligini ta’kidlashadi;
• dori-darmonlarni qabul qilish. Ba’zi hollarda oshqozon yarasi sababi steroid bo‘lmagan yallig‘lanishga qarshi dorilar va glyukokortikosteroidlarni qo‘llash bo‘lib, ular oshqozon-ichak traktining himoya omillarini yo‘q qilishlari mumkin.
Alohida ta’kidlash kerakki, ushbu kasallikning paydo bo‘lishiga yordam beradigan bir nechta xavfli omillar mavjud. Bakteriya yuqishi odatda kasal odam bilan yoki ifloslangan oziq-ovqat yoki suv bilan aloqa qilish orqali sodir bo‘ladi. Bundan tashqari, achchiq va qiyin hazm bo‘ladigan ovqat, shuningdek, alkogolli ichimliklarni muntazam ravishda iste’mol qilish xavf omillaridan biri. Bu ichak shilliq moddalari ishlab chiqarilishiga salbiy ta’sir qiladi va ichak motorikasi buzilishining sababi bo‘ladi. Ba’zida oshqozon va o‘n ikki barmoqli ichakni davolash ovqatdan zaharlangandan keyin talab qilinishi mumkin.
Yaraning kuchayishi paytida bemorda ko‘krak ostida yoki kindik ustida o‘ng tomonda qattiq og‘riq paydo bo‘lishi mumkin. Ko‘pincha, bunday og‘riqlar, ayniqsa, och qoringa sodir bo‘ladi. Ovqatlangandan keyin ular susayishi mumkin. Bu oshqozonda xlorid kislota konsentratsiyasining oshishi bilan bog‘liq. Ko‘pincha, bemorlar yoqimsiz yonish hissini, shuningdek, o‘rtacha va xiralashgan og‘riqni his qilishadi, bu odatda ovqatdan 2-3 soat o‘tgach paydo bo‘ladi.
Bundan tashqari, o‘n ikki barmoqli ichak yarasining belgilari quyidagilarni o‘z ichiga oladi.
Ko‘ngil aynishi va qusish. Ushbu kasallikdan aziyat chekadigan bemorlar ko‘pincha ko‘ngil aynishini faqat ovqatlangandan keyin his qilishadi.
Ishtaha susayishi. Ko‘pgina bemorlarning ta’kidlashicha, ishtaha umuman bo‘lmaydi. Natijada odam tez vazn yo‘qotishi mumkin.
Shunisi e’tiborga loyiqki, odam oshqozon va o‘n ikki barmoqli ichak yarasi paytida juda asabiy bo‘ladi. Ba’zi bemorlar hayotiy kuchning pasayishi va har qanday faoliyatga bo‘lgan istakning yo‘qligi haqida shikoyat qiladilar.
O‘n ikki barmoqli ichak yarasi kasalligi kechishi, uning kuchayishi davri remissiya davri bilan ketma-ket almashib kelishi ko‘rinishida kechadi. Remissiya sodir bo‘lganda, bemor o‘zini butunlay sog‘lom his qilishi mumkin. Kasallik orqaga qaytdi degan tuyg‘u bo‘lishi mumkin. Shunda ko‘p odamlar diyetani va tibbiy tavsiyalarni buzishni boshlaydilar. Ammo bundan bir necha kundan bir yarim yoki ikki oygacha davom etadigan kuchayish davri keladi. Ko‘pincha, kuchayish davri bahor va kuzda kuzatiladi.
Ichak yarasida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan asoratlar.
O‘n ikki barmoqli ichak devoridagi teshik shakllanishi. Bemor to‘satdan va qattiq og‘riqni boshdan kechirsa, bu favqulodda holat hisoblanadi. Xlorid kislota va safro bo‘sh qorin bo‘shlig‘iga kirib borishi tufayli bemorning hayotiga tahdid soladigan va shoshilinch tibbiy yordamni talab qiladigan peritonit paydo bo‘ladi.
Yaradan qon ketish. Ichak yarasi kattalashishi tufayli o‘n ikki barmoqli ichak tomirlari ochilib qoladi. Natijada qon ketishi sodir bo‘ladi. Bemorda qon bosimining pasayishi va kuchli zaiflik bo‘ladi. Qon ketishini davolash faqat jarrohlik shifoxonasida amalga oshiriladi.
Ovqatni oshqozondan ichakka yetkazish qiyinligi. Ushbu asorat oshqozonning o‘n ikki barmoqli ichakka o‘tishi sodir bo‘lgan joyning deformatsiyasi yoki torayishi tufayli yuzaga keladi. Bu oshqozonda ovqatning bir qismini ushlanib turishiga olib keladi, shuning uchun bemorlar qattiq qorin og‘rig‘idan shikoyat qiladilar. Bunday shikoyatlar paydo bo‘lsa tezda shifokor bilan maslahatlashish kerak, chunki bemor uchun shoshilinch davolanish kerak.
Yaralarning boshqa ichki organlarga kirib borishi. Agar ichak yarasi oshqozon osti bezi, yo‘g‘on ichak yoki jigarga tarqalsa, og‘riq keskin kuchayadi va doimiy bo‘lib qoladi. Bunday holatda ichak yarasini jarrohlik aralashuvi bilan shoshilinch davolash talab etiladi.
Ushbu kasallik tashxisi doirasida o‘n ikki barmoqli ichakning holati va kasallikning tabiati to‘g‘risida eng aniq tasavvurga ega bo‘lishga imkon beradigan butun muolajalar kompleksi amalga oshiriladi. Avvalo, shifokor endoskopik tekshiruv o‘tkazadi, oshqozon-ichak trakti a’zolarining devorlarini og‘iz va qizilo‘ngach orqali oshqozonga kiritilgan maxsus gastroskop vositasi yordamida tekshiradi.
Shundan so‘ng umumiy qon va siydik, najas, qon hamda me’da shirasining tahlili kabi laboratoriya sinovlari o‘tkaziladi. Patologiyaning markazini aniqlash uchun kontrast yordamida amalga oshiriladigan ovqat hazm qilish traktining yuqori qismlarini nurli tekshirish qo‘llaniladi. Agar rentgenogrammalar me’yordan chetga chiqsa, biopsiya olish mumkin bo‘lgan endoskopik tekshiruv zarur. Helicobacter pylori spiral bakteriyasining mavjudligini aniqlash uchun va bemor tomonidan chiqarilgan havoda bakteriyalarning chiqindilarini aniqlaydigan nafas testi o‘tkaziladi.
O‘n ikki barmoqli ichak yarasini davolash qat’iyan shifokorning ko‘rsatmalari bo‘yicha amalga oshiriladi. O‘z-o‘zini davolashga qaratilgan har qanday urinishlar vaziyatning yomonlashishiga va kasallikning keskin rivojlanishiga olib keladi. Odatda, davolanish kursi nafaqat kasallikning namoyon bo‘lishini kamaytirishga, balki oshqozon yarasi kasalligi paydo bo‘lishining mumkin bo‘lgan sabablarini deyarli yo‘q qilishga qodir dorilarni qo‘llashni o‘z ichiga oladi. Oshqozon kislotasini neytrallashtiruvchi vositalar, shilliq pardalarni himoya qiluvchi vositalar va boshqa preparatlarni qo‘llash Helicobacter pylori spiral bakteriyalarini yo‘q qilishga, asoratlarni rivojlanishiga yo‘l qo‘ymaslikka va o‘n ikki barmoqli ichak shilliq qavatini tiklashga imkon beradi. Qorin bo‘shlig‘i a’zolarini qon bilan ta’minlashni va og‘riqni kamaytirish uchun fizioterapiya qo‘llaniladi. Bundan tashqari, ushbu davolash usuli yallig‘lanishga qarshi ta’sirga ega va butun ovqat hazm qilish tizimining sekretor funksiyasini yaxshilashga yordam beradi. Muayyan usulni tanlash davolovchi shifokor tomonidan bemorni tashxislash paytida olingan ma’lumotlarga asoslanib amalga oshiriladi.
Profilaktika maqsadida bemor ma’lum bir parhezga rioya qilishi kerak. Buning uchun ovqatning to‘liq va muvozanatli bo‘lishiga ishonch hosil qilishingiz kerak. Sut va sabzavotli sho‘rvalar, qaynatilgan go‘sht va kam yog‘li baliqlar, shuningdek, donli mahsulotlarga afzallik berish lozim. Shuningdek, ovqatni kuniga 5-6 marta kichik qismlarda tanovul qilish kerakligini unutmang. Yog‘li, achchiq va qovurilgan ovqatlardan voz kechish kerak, chunki bu oshqozonda xlorid kislota konsentratsiyasini oshiradi. Buning sababi shundaki, ushbu mahsulotlar oshqozon sekretsiyasini qattiq qo‘zg‘atadi, bu esa o‘n ikki barmoqli ichak shilliq qavatining hujayralarini tezda yo‘q qiladigan xlorid kislota ortiqcha ishlab chiqarilishiga olib keladi. Ratsionga rioya qilishdan tashqari, bemorlar stressli vaziyatlardan saqlanishlari lozim.
Yoqub NAMATOV,
shifokor
