Ayollarda bepushtlik

belgilari, sabablari va turlari

Agar ayol farzand ko‘rishni xohlasa, ammo homilador bo‘la olmasa, bu bepushtlik deb ataladi. Biroq bepushtlik tashxisi so‘nggi hukm emas.
Asosiysi, ayollarda bepushtlik sabablarini aniqlash va ular bilan kurashishni boshlashdir.

Belgilari

Bepushtlik tashxisi 12 oy ichida er-xotin muntazam ravishda himoyasiz jinsiy aloqada bo‘lgan va homiladorlik sodir bo‘lmagan keyin qo‘yilishi mumkin. Bir taxminiy davr: masalan, ayol yoshi kattaroq bo‘lsa, homilador bo‘lish uchun ko‘proq vaqt ketishi mumkin. Shuni ham yodda tutish kerakki, homiladorlik bilan bog‘liq muammolar har doim ham ayol tanasining patologiyalari bilan bog‘liq emas. Erkakning sog‘lig‘iga ham bog‘liq bo‘lishi mumkin. Shuning uchun tashxisni tasdiqlash yoki rad etish faqat er-xotinni to‘liq tekshirgandan so‘ng amalga oshiriladi. Umuman olganda, bepushtlik patognomonik xususiyatga ega emas, ya’ni ko‘p hollarda bepushtlik alomatsiz bo‘lib, shifokor tahlillarni tekshirib aniq tashxis qo‘yadi. Lekin ba’zida alomatlar ham bo‘ladi: tana massasi indeksining pastligi yoki yuqori darajadaligi, endokrin kasalliklarning aniq belgilari bo‘lgan teri, tos sohasidagi patologiya va og‘riq, sut bezlarining kam rivojlangani, shuningdek, ginekologik kasalliklarning mavjudligi.
Bepushtlikni ko‘rsatadigan ba’zi belgilar faqat laboratoriya tekshiruvlari natijasida aniqlanishi mumkin. Misol uchun:
gormonal bepushtlik alomatlari;
testlar natijasida aniqlangan yuqumli kasalliklar;
ultratovush tekshiruvi bilan aniqlangan ayol kichik tos suyagi va qalqonsimon bez a’zolarining rivojlanishidagi buzilishlar;
ishlab chiqarishni susaytiradigan yoki aksincha, homiladorlik uchun zarur bo‘lgan gormonlar darajasini oshiradigan miya shishi (MRT yordamida aniqlanishi mumkin). Bundan tashqari, agar bepushtlik shubha qilingan bo‘lsa, ayol bachadon naychalarining (gisterosalpingografiya, laparoskopiya va boshqalarni) to‘siqlarini istisno qilish uchun tekshiruv o‘tkazadi, gisteroskopiya – bachadon bo‘shlig‘ining devorlari tekshiriladi, ularning noto‘g‘ri holati ham homiladorlikka xalaqit beradi.

Sabablari

Muntazam jinsiy aloqada homiladorlik yuzaga kelmasligi sababi bir nechta omillar bo‘lishi mumkin (sherikning yaxshi spermogrammasi bo‘lishi sharti bilan). Ayollarda bepushtlik sabablari:
– tos a’zolarining yallig‘lanish kasalligi;
– genetik patologiya;
– reproduktiv organlarning anomaliyasi;
– reproduktiv tizimga jarrohlik aralashuvi;
– miya shikastlanishi;
– stress va metabolizm muvozanati, 35 yildan keyin barcha fiziologik jarayonlarning tabiiy sekinlashishi deb hisoblanishi mumkin.

Turlari

Bepushtlikning bir necha turlari mavjud. Tadqiqotlar va statistika shuni ko‘rsatadiki, endokrin kasalliklar 100 ta holatdan 60 tasida birlamchi bepushtlik (avval homilador bo‘lmagan)ning sababi bo‘lib, ikkilamchi bepushtlik(avval homilador bo‘lgan)ning asosiy sababi esa, ichki jinsiy organlarning kasalliklarida (90 foiz hollarda).

Ayolda bachadon naychalari yoki bachadon yo‘q bo‘lsa bepushtlik mutlaq deb hisoblanadi. Nisbatan bepushtlik doimo homiladorlikning boshlanishiga to‘sqinlik qiladigan sabab­larga bog‘liq va, odatda, bu sabablarni bartaraf etish mumkin. Ushbu turdagi bepushtlikni vaqtincha bepushtlik deb ham tasniflanishi mumkin, masalan, anovulyasion siklda. Vaginal yoki bachadon bo‘yni atreziyasi, rudiment bachadon kabi muammolarning mavjudligi tug‘ma mutlaq birlamchi bepushtlikka olib keladi. Yashirin infeksiyalar va to‘yib ovqatlanmaslik natijasida ayol jinsiy a’zolarining yetarli darajada rivoj­lanmagani esa birlamchi nisbiy bepushtlikning sababi bo‘ladi.

Ma’lumotlarga ko‘ra, shifokorga murojaat qilgan ayollarning yarmida paydo bo‘lgan bepushtlikning sababi abortdir. Ayollarning taxminan 65 foizi esa bachadon naychalarining obstruksiyasi tufayli orttirilgan nisbiy bepushtlikdan aziyat chekmoqda.

Immunologik bepushtlik

Bu reproduktiv funksiya buzilishi bilan bog‘liq hamda erkak va ayolga bo‘linadi. Ushbu patologiya spermani ayol organizmi ishlab chiqargan antikorlari bilan mag‘lub etishida ifodalanadi. Bu ko‘pincha jinsiy yo‘llarning o‘tmishdagi yoki surunkali infeksiyalari natijasida kelib chiqadigan muammo. Erkak yoki ayol immunologik bepushtlikdan aziyat chekadimi yoki yo‘qligini bilish uchun ikkala sherik ham tekshiriladi: ular bir qator qon va siydik sinovlaridan o‘tadilar, shuningdek, erkakka spermogramma, ayolga – qin shilliq qavatining mazogini tahlili buyuriladi.

Tubal bepushtlik

Bachadon naychalari patologiyasi sababli vujudga kelgan bepushtlik. U ko‘pincha asemptomatik bo‘lib, ayolga hech qanday noqulaylik tug‘dirmaydi. Uning diagnostikasi uchun odatda gisterosalpingografiya yoki keyingi bosqichda laparoskopiya buyuriladi. Ushbu usullar nafaqat naychalarning o‘tkazuvchanlik darajasini aniqlashga, balki ba’zi bir terapevtik ta’sirga ham ega.

Endokrin bepushtlik

Ayollarda tuxumdon, buyrak usti, gipofiz yoki qalqonsimon bez faoliyatining buzilishi natijasida yuzaga keladi. Kerakli gormonlar o‘z vaqtida kerakli miqdorda ishlab chiqarilmaydi, bu esa tuxumlarning pishib yetishida muvaffaqiyatsizlikka olib keladi. Ushbu turdagi bepushtlik ko‘pincha vaqtinchalik bo‘lib, gormonal darajaga normallashgandan keyin yo‘qoladi.

Bachadon bepushtligi

Bir yoki bir nechta kasalliklarning natijasidir: bachadonning anormal holatidan adenomiozgacha, bachadon miomasi, shuning­dek, bachadon bo‘yni patologiyalari. Birlamchi bepushtlik bilan kasallangan ayollar orasida har uchinchi bemorda bachadon miomasi aniqlanadi va har beshinchisida bachadon miomasi homilador bo‘lishga imkon bermaydi. Ushbu kasallikni aniqlash qiyin emas: katta va o‘rta darajadagi miomani aniqlash uchun shifokorga klinik ko‘rinish, ginekologik tekshiruv va ultratovush tekshiruvi natijalari kerak. Ba’zi hollarda, gisteroskopiya endometriy holatini aniqlashga imkon beruvchi tekshiruvlarga qo‘shiladi. Tekshiruvning yakuniy bosqichida laparoskopiya bepushtlikning tubal va peritoneal sabablarini istisno qilish uchun buyuriladi. Odatda, bachadon miomasida bepushtlik vaqtinchalik bo‘lib, tugunni olib tashlaganidan keyin ayol homilador bo‘lishi mumkin.

Polikistoz

Bepushtlikning eng noyob sabablaridan biri hisoblanadi. Ma’lumotlarga ko‘ra, bu kasallik qirq yoshga yetmagan yuz kishidan 4-8 nafar ayolda uchraydi. Kasallik kichik tuxumdon kistalarining ko‘p kistalar shakllanishi bilan birga keladi. Bunday kasallik o‘spirinlikdayoq bo‘lishi mumkin. Dastlabki bosqichlarda kasallik osonlikcha davolanadi. Polikistoz kasallikning dastlabki aniq belgilaridan biri – hayz davrining buzilishi – ko‘pincha patologiya rivojlanishining boshlang‘ich bosqichini o‘tkazib yuborish, balog‘at davriga to‘g‘ri keladi.

Kasallikning sabablari irsiyat, gormonal kasalliklar, shamollash, tonzillit va doimiy stress bo‘lishi mumkin. Eng ishonchli diagnos­tika usuli ultratovush hisoblanadi.

Polikistoz kasalligini davolashning ikki yo‘nalishi mavjud: konservativ va jarrohlik. Tuxumdonlardagi barcha operatsiyalarni laparoskopiya yordamida amalga oshirish tavsiya etiladi. Chunki jarrohlik aralashuvining boshqa turlari yopishqoqlikka olib keladi va bepushtlik muammosini hal qilsa ham, boshqa muammolarni qo‘zg‘atadi.

Endometrioz

Bu endometriy yoki shunga o‘xshash to‘qimalar bachadon bo‘shlig‘idan tashqarida joylashgan kasallik. 100 ayoldan 5-10 nafarida uchraydi. Endometriozda bepushtlik sabablari ham mexanik omillar, ham immunologik, shuningdek, gormonal kasalliklar bo‘lishi mumkin. Shifokorga tashxis qo‘yish uchun bemorni ginekologik va ultratovush tekshiruvlari natijalari yetarli. Ba’zi hollarda laparoskopiya operatsiyasi amalga oshiriladi. Ushbu kasallikning patogenezi hali ham to‘liq tushunilmagan. Shuning uchun afsuski, davolanishga yagona yondashuv mavjud emas.

Genetik bepushtlik

Erkaklarda ham, ayollarda ham uchraydi. Abortdan keyin ayollarning genetik bepushtligidan ikki yoki undan ortiq holatda gumon qilish mumkin. Bunga ikkala tug‘ma gen mutatsiyalari, masalan, Shereshevskiy-Tyorner sindromi, X-xromosomalarning sindirish sindromi, 16-xromosomaning trisomiyasi va boshqalar sabab bo‘lishi mumkin. Shuning­dek, chekish, ba’zi dorilarni qabul qilish, ionlashtiruvchi nurlanish va boshqalar kabi omillar genetik mutatsiyani keltirib chiqarishi mumkin. Genetik bepushtlikka shubha tug‘ilsa, genetik shifokor bilan maslahatlashish tavsiya etiladi.

Bepushtlikning yana bir turi psixologik stress va fiziologiya bilan bog‘liq bo‘lmagan boshqa omillar natijasida yuzaga keladi. Ma’lumotlarga ko‘ra, juftliklarning kamida 30 foizi psixologik bepushtlik tufayli homila sodir bo‘lmaydi. Bunga sabab bo‘lgan asosiy sabablar orasida: bola uchun javobgarlikdan qo‘rqish, tug‘ishdan qo‘rqish yoki turmush o‘rtog‘i uchun jozibadorligini yo‘qotish qo‘rquvi mavjud. Ushbu turdagi bepushtlik davolanadi va psixolog bilan nafaqat ayollar, balki erkak­lar ham ishlashi tavsiya etiladi.

Statistika shuni ko‘rsatadiki, bepushtlik deyarli doim davolanadi. Davolanishga birinchi qadam aniq tashxis qo‘yish, muammoning turini aniqlash va to‘g‘ri davolanishni tanlashdir.

21-asrda bepushtlik so‘nggi hukm emas. Deyarli har bir juftlikda homilador bo‘lish va sog‘lom bola tug‘ish imkoniyati mavjud. Bunga ko‘plab reproduktiv tibbiyot markazlari yordam berishi mumkin.

Nilufar BOTIROVA,

ginekolog