Art terapiya va uning shaxs rivojidagi o‘rni
Art terapiya – psixokorreksiya usuli. Bu allaqachon bir necha marta yaxshi natijalar ko‘rsatgan metod. Muomala jarayonida san’atning deyarli barcha turlari insonning ruhiy-emotsional holatini yaxshilaydi. Bemorning ichki muammolariga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi, qo‘rquvlarini, xohish-istaklarini va maqsadlarini anglashni, ularni mavjud bo‘lgan ijodiy yo‘llar orqali ifodalashni o‘rgatadi.
Art terapiya va rassomchilik ko‘pincha bir-birini to‘ldiradi. Bemor o‘z asarlarida «ochiladi». Bu shifo jarayonining boshlanishi. Ustoz ko‘pincha tegishli tayyorgarlikdan o‘tgan rassom, psixolog yoki psixoterapevt bo‘ladi. Art terapiya – kattalar va bolalarda qog‘ozda har qanday: g‘azab va quvonch, g‘azab va sevgi his-tuyg‘ularini ifoda qilish imkonini beradi. Insonning badiiy qobiliyati bor yoki yo‘qligi muhim emas.
Qanday ishlash lozim?
San’atning har qanday turi davolash uchun ishlatilishi mumkin. Rasm chizish, loydan narsa yasash… Shuningdek, raqs, musiqa va kino ham. Nima tanlash yaxshiroq – buni psixolog aytadi. Inson o‘z ichki o‘zligini aks ettiruvchi asarlar yaratganda mashg‘ulotlarda faol bo‘lishi mumkin. Yoki passiv holda, art terapevt bilan birgalikda bemor boshqa odamlarning rasmlari, musiqiy kompozitsiyalar va raqslarini tahlil qiladi. Mashg‘ulotlarning individual yoki guruhli turlari ham mavjud. Guruhlar yopiq va ochiq turlarga bo‘linadi.
Odatda yopiq guruhlarda ishtirokchilar umumiy muammo bilan bo‘lishadi, masalan, fobiyalarni yengib o‘tish. Ochiq guruhlarda turli yoshdagi odamlar yig‘iladi, ishtirokchilar istalgan vaqtda kelib yoki jamoadan ketishi mumkin. San’at orqali siz hissiyotlarga berilib, psixodiagnostika o‘tkazishingiz, ijodkorlikni rivojlantirishingiz va o‘z-o‘zini hurmat qilishni o‘rganishingiz, fikrlaringiz, kayfiyatingiz va xatti-harakatingizni nazorat qilishni o‘rganishingiz mumkin. Bemorlar ham ularning haqiqiy istaklaridan xabardor bo‘ladi. Ular hayot haqida optimistik dunyoqarashini rivojlantirish, boshqalar bilan munosabatlarni o‘rnatishni o‘rganishadi.
Kimlarga zarur?
Ushbu turdagi davolanish uchun hech qanday cheklovlar yo‘q. Bundan tashqari, u har qanday boshqa yo‘l bilan o‘zini ifoda qilish uchun qodir bo‘lganlarga ham mumkin. Masalan, autizmli bolalar, mute yoki kar bemorlar ham badiiy terapiya mashqlarini bajarishlari mumkin. «Art terapiya» kimga tavsiya etilishi mumkin? Masalan, sizda quyidagi holatlar bo‘lsa foydali bo‘ladi:
– Past samootsenka (o‘ziga bo‘lgan past baho, hurmat);
– Depressiya yoki stress holati;
– Yashirin qo‘rquvlar;
– O‘zini yolg‘iz his qilish;
– Asabiylashish, kayfiyatning tez o‘zgarishi;
– Hayotdagi ma’lum davrlar-o‘smirlik, homiladorlik, qarilik;
– Rivojlanishning kechikishi;
– Boshqalar bilan munosabatlar o‘rnatishda ishonchsizlik.
Usullari
Art terapiyaning biror usulini tanlaganda, patsiyent izoterapiya, musiqa, qum va ertak bilan davolash va har qanday boshqa turdagi ijod usulini tanlashi mumkin. Mashg‘ulotlar odatda 1-2 soat davom etadi va haftada bir necha marta o‘tkaziladi. Psixolog bemor yoki guruh bilan uchrashib, qulay materiallarni tanlab, ish boshlashni taklif etadi. Tinch, do‘stona muhitda mutaxassis ishtirokchilarga o‘z hissiyotlariga e’tibor qaratishga yordam beradi. Ijodiy jarayon tugagach, bemorlar natijalarni psixolog bilan muhokama qiladi. Bu yerda badiiy terapiya mashqlari namunalari mavjud:
Syujetni chizish. Psixolog ma’lum bir mavzu bo‘yicha rasm chizishni taklif qiladi va u ishtirokchining his-tuyg‘ularini aks ettirishi kerak. Ishni muhokama qilish paytida mutaxassis sizning hissiy holatingizni tushunishga yordam beradi.
Kollaj qilish. Guruh a’zolari bir mavzuda kollaj qilishadi. Bu sizning orzu va hayot maqsadlarini aks ettirishi mumkin. Shu tariqa psixolog yordamida siz o‘zingizni baxtli qiladigan yo‘lni rejalashtira olasiz. Kollaj ilhom manbai bo‘ladi.
Musiqa yordamida chizish. Sizdan musiqiy kompozitsiyani tinglash va hissiyotlaringizni qog‘ozga tushirish talab etiladi. Bezovtalik ketadi, kayfiyat ko‘tariladi, kuch-quvvat sezasiz.
«Art terapiya» (art – san’at, theoraphy – davolash), san’at yordamida davolash degan ma’noni anglatadi. Bu ijodkorlik bilan birlashtirilgan muloqotning terapevtik ta’siriga asoslangan usul hisoblanadi. Art terapiya psixoterapiyaning nisbatan yangi usulidir.
«Art terapiya» atamasini ilk bor 1938 yilda Adrian Xill sil kasalligi bilan og‘rigan bemorlar bilan olib borgan ishlarida qo‘llagan va bu tez orada keng tarqalgan. Ayni paytda, u shifoxonalarda va ruhiy salomatlik markazlarida o‘tkaziladi.
Art terapiya – san’atning insonning hissiy va shaxsiy-semantik sohalariga, uning munosabatlari tizimiga, birinchi navbatda, tasviriy san’atga, shuningdek, tasviriy san’atga oid ijodiy faoliyatga kuchli ta’sir ko‘rsatishga asoslangan psixoterapiyaning ixtisoslashgan shaklidir.
Art terapiyasining strategik maqsadi – mijozning o‘z-o‘zini ifoda yetish va o‘z-o‘zini bilishini san’at orqali rivojlantirish orqali shaxsiy rivojlanishni uyg‘unlashtirish, shuningdek, atrofdagi dunyoning haqiqatini hisobga olgan holda konstruktiv harakatlar qilish qobiliyatini rivojlantirishdir. Bu art terapiyaning eng muhim tamoyili-mazmuni, shakli va sifatidan qat’i nazar, ijodiy tasviriy faoliyatning barcha mahsulotlarini tasdiqlash va qabul qilishni nazarda tutadi.
Art terapiya – muayyan san’at shakliga mansub janr bo‘yicha ham, psixokorrektiv terapevtik qo‘llanilish yo‘nalishi va texnologiyasi bo‘yicha ham aniqlanadigan farq va xususiyatlarga ega bo‘lgan psixokorrektiv metodlar majmuidir. Uning tizimliligi, avvalo, san’at shakllarining o‘ziga xosligiga asoslanadi (musiqa – musiqa terapiyasi; tasviriy san’at – izoterapiya; teatr, tasvir – obrazoterapiya; adabiyot, kitob – biblioterapiya, raqs, harakat – kineziterapiya).
Gulira’no ORIFJONOVA,
Kamoliddin Behzod nomidagi
Milliy rassomlik va dizayn instituti
o‘qituvchisi
