Оёқларнинг калта ва узунлигини қандай даволаш мумкин?

Агар оёқларнинг бир хил бўлмаган узунлиги фарқи атиги бир неча миллиметр бўлса, унда бундай ҳолат катта аҳамиятга эга эмас, лекин 5 мм ва ундан кўпроқ бўлган фарқда тиббий ёрдам керак. Болада ёки катталарда оёқ-қўлларнинг калталигининг ҳар қандай белгисида ушбу муаммони комплекс ташхислаш ва даволаш учун ортопед билан боғланиш керак.

Оёқларнинг ҳар хил узунлигига сабаб диагностика ва терапияда эътиборга олиниши керак бўлган бир қатор омиллар бўлиши мумкин. Вақтида эътибор қилинмаса бундай нуқсон тос суягининг нотекислиги, сколиоз, люмбалгия, ички органларнинг силжиши ёки пролапси ва бошқа касалликларга олиб келиши мумкин. Ҳозирги кунда даволашнинг консерватив усуллари оёқ узунлигидаги фарқни бартараф этиш учун муваффақиятли қўлланилмоқда.

Одатда, тана тузилиши симметрик бўлиши керак. Тананинг тўртта асосий таянч-ҳаракат «илмоқлари» мавжуд: елка камари, тос, тизза ва болдир бўғимлари соҳасидаги бу жуфтликлар ҳаммаси бир хил даражада бўлиши керак. Бу ҳолда тананинг оғирлик маркази оёқлар пойида жойлашган бўлиб, қўллаб-қувватлаш реакциялари эса симметрик бўлади. Тананинг «ядроси» (тос суяги ва бел минтақаси)нинг мувозанати ва оёқнинг барқарорлиги таянч сифатида ўта муҳим. Чунки деярли барча ҳаракатлар ушбу «ядро»дан ўтади, бу айниқса, спорт билан шуғулланишда жуда аҳамиятли.

Оёқнинг калталиги анатомик, фунционал ва комбинацияланган бўлиши мумкин.
Оёқнинг анатомик қисқариши, одатда, жароҳатлардан, синишдан кейин пайдо бўлади. Суяк бўлаклари нотўғри бирлашиши мумкин, бу эса оёқ-қўлнинг қисқаришига олиб келади. Анатомик қисқариш идиопатик ривожланиш аномалияларида, дегенератив касалликлар ва ўсмаларда, ўсиш зоналарининг шикастланишларида ва бошқаларда ҳам шаклланиши мумкин.
Оёқнинг фунционал қисқариши қуйидаги омиллар остида ривожланади: мушакларнинг спазми ва қисқариши, гипермобллик – бўғимлар ва мушакларнинг чўзилиши, қўшма контрактуралар мавжудлиги, аксиал тузилмаларнинг нотўғри жойлашиши, тос суяги бурилиши, ассимет­рик гиперпронация. Ўз нав­батида, тос суя­ги носимметриклиги тананинг пойдевори – оёқ деформацияларига олиб келади.

«Калта оёқ» синдроми хавфлари. Ушбу синдром қуйидаги хавфли патологияларни келтириб чиқариши мумкин:
• сколиотик деформациялар;
• сурункали сервикалгия, люмбоишиалгия;
• коксартроз;
• умуртқа, тизза қўшма қисми ва оёқ остеоартрози;
• ТМЖ дисфункцияси;
• сурункали чарчоқ синдроми.

Клиник тадқиқотлар оёқ узунлиги, умуртқа поғонаси ва тос суяги анормалликлари учун энг яхши ташхислаш усули – постурал рентгенограмма эканлигини исботлайди. Оддий протоколга биноан олинган ушбу тасвирлар, шифокор томонидан статик фунционал тана ҳолати тўғрисида маълумот олиш учун баҳоланади. Постурал рентген тасвирлаш ҳар доим ишлайди: беморнинг танаси оғирлик юки таъсир қиладиган ҳолатга келтирилади. Расмни беморнинг оёқларига перпендикуляр равишда мустақил, радиопақ вертикал мос ёзувлар чизиғи билан олиш керак.
Шу билан бирга, «тик турган» ҳолатида ўтказилган кўплаб рентгенограммалар аниқ постурал ташхис қўйиш ёки беморни динамикада кузатиш учун фойдасиздир.

Даволаш биринчи навбатда қисқа оёқ синдромининг асосий сабабларига боғлиқ. Анатомик омиллар мавжуд бўлганда лифт терапияси яхши самара берди. Фунционал деформациялар учун оёқ билан ишлаш учун мануал даволашнинг турли усуллари, машқлар терапияси ва бошқалар қўлланилади. Энг муҳими, деформациянинг турли табиатида шу турга тўғи келадиган ёндашувлардан фойдаланиш. Чунки узоқ муддат давомида функционал бузилишлар юз берганда турли оёқларни текислаш учун пошнали ёки оёқ кийим ёки патак билан даволаниш бефойда.

Калта оёқни махсус поябзал қўшимчаси орқали кўтариб, қийшайган тос суягини текислаш «лифт терапияси» деб ҳам аталади, бундай даволаш 19-асрга тўғри келади. Ҳатто ўша пайтда ҳам оёқ узунлигини қоплаш учун ботинкаларга пўкакнинг бир бўлаги қўйилар эди. Оёқ анатомик равишда қисқарган тақдирда лифт терапиясини болаликдан бошлаш мақсадга мувофиқ. Ҳ.Ҳ. Фритт 1936 йилда ўз манбаларида: «Сўнгги 15 йил ичида 14 ёшгача бўлган ўспиринларда мен калта оёқ учун товон ости патагини ишлатардим ва ҳар сафар бир мунча вақт ўтгач, оёқлар бир-бирига тўғри келиб, текисланганини кўриб ҳайрон қолардим» деб ёзган. Бошқа муаллифлар ҳам турли йилларда шу каби хулосага келишган. Замонавий тадқиқотлар шуни кўрсатадики, яхши танланган лифт терапия стратегияси ва таянч нишабини текислаш билан дорсалгия даражасини пасайиши ва пос­турал касаллик­лар билан боғлиқ бош­қа аломатларни 80 фоизгача пасайтириш мумкин. Лифт терапиясининг асосий мақсади думғаза асосини текислаш, шунингдек, коксартрознинг олдини олиш ва компенсаторли сколиозни тўғрилашдир.

Лифт терапиясини тайинлашда ҳар бир беморга мослашувчан ёндашув талаб этилади: агар керак бўлса, аста-секин ўсиб бориши мумкин бўлган тўпиқ қалинлигини ўлчаб, алоҳида қиялик ва баландлик танланиши керак. Беморнинг қулайлигини ҳисобга олиш жуда зарур: бемор учун патакли поябзалда қулай бўлиши керак.

Фунционал оёқлар калталиги бугунги кунга қадар етарлича ўрганилмаган ва тиббиёт ҳамжамиятида уларни даволаш стратегияси бўйича ягона келишув мавжуд эмас. Тадқиқотлар шуни кўрсатдики, лифт терапияси тос ҳалқасининг мувозанатини яхшилайди, аммо пастки орқа мия статикасини сезиларли даражада бузиши мумкин. Машҳур спорт шифокори С. Суботник, фунционал жиҳатдан калта оёқда, оёқ узунлигидаги фарқини патак­лар ва ортопедик оёқ кийимлар билан даволанмаслиги ва мушакларнинг заифлашишига олиб келиши мумкинлиги сабабли, бундай усулни қўллаш керак эмаслигини айтиб ўтган. Лифт терапияси вақтинча (бир ойдан кўп бўлмаган) усул бўлиб хизмат қилиши мумкин, бу шифокор билан маслаҳатлашишдан олдинги «биринчи ёрдам» туридир. Кейинчалик мануал даволаш, кинезитерапия, машқлар билан даволаш ва беморнинг аҳволини барқарор нормализация қилишнинг бош­қа усулларини қўллаш лозим.

«Калта оёқ» синдромига олиб келиши мумкин бўлган хавфли касалликларнинг олдини олиш учун, муаммони комплекс ташхислаш ва даволаш учун ўз вақтида ортопедга мурожаат қилиш керак.

Ёқуб НАМАТОВ,

шифокор