Migrenda bosh og‘rig‘i shu qadar kuchli bo‘ladimi?

Migren – eng kuchli xurujsimon bosh og‘riqlar bilan namoyon bo‘luvchi kasallik. Bu kasallik ayollarda ko‘p uchraydi va nasldan-naslga o‘tish xususiyatiga ega. Og‘riq xurujlari, asosan, ko‘z-peshona-chakka sohalarida kuzatiladi va ko‘ngil aynishi, qayt qilish, yorug‘lik va tovushlarga o‘ta sezgirlik bilan namoyon bo‘ladi. Og‘riq xurujidan so‘ng bemorda uyquchanlik va holsizlik kuzatiladi. Og‘riq xurujlari shu qadar kuchli bo‘ladiki, bemor unga chidayolmaydi va ingray boshlaydi, qorong‘i va shovqinsiz uyga kirib, yotib oladi.

Migren xuruji qanday to‘xtatiladi? Mig­ren xuruji davrida bemorni davolashda, asosan, og‘riq qoldiruvchi dorilar qo‘llaniladi. Yengilroq holatlarda xuruj boshlangan zahoti aspirin yoki paratsetamol ichishga buyuriladi. Shuningdek, indometatsin, ksefokam, sedalgin, pentalgin, baralgin kabi kuchliroq dorilar ichishga tavsiya etiladi. Bemor analgetiklarni qancha erta qabul qila boshlasa, samarasi shuncha yuqori bo‘ladi. Xuruj boshlanganidan 2 soat o‘tgandan so‘ng qabul qilingan dorilar ta’siri o‘ta past yoki befoyda bo‘ladi.
Migren xuruji boshlangan zahoti kofetamin, kofergot, sumatriptan, zomig, ankofen kabi dorilar ichishga buyuriladi.

Bemorni xurujlararo davrda qanday davolash kerak? Agarda xurujlar soni oyiga 3-5 martadan oshsa, bemorning hayot tarziga jiddiy ta’sir ko‘rsatadi. Bunday paytlarda bemor shifoxonaga yotqiziladi va rejali davolash muolajalari olib boriladi. Rejali davolash muolajalarini o‘tkazishdan maqsad – xurujlar sonini kamaytirish va kuchini pasaytirishga erishish, bemorning umumiy quvvatini oshirish, xurujlarning oldini olish va xuruj paytida nimalarga e’tibor qaratishga o‘rgatishdir. Chunki bugungi kunda bemorni migren kasalligidan butunlay xalos qilishning iloji yo‘q.

Migren xurujlarini kamaytirishning iloji bormi? Ha, bor. Buning uchun dam olishni to‘g‘ri tashkil qilish, tungi ishlardan voz kechish va o‘z vaqtida uxlash qonun-qoidalariga amal qilish, ortiqcha hissiy zo‘riqish­lardan saqlanish migren xurujlari soni va kuchini kamaytirishga juda katta yordam beradi.
Aytib o‘tganimdek, migren xuruji, ko‘pincha, tashqi salbiy ta’sirlardan so‘ng boshlanadi. Ovqatlanish ratsioniga amal qilish ham o‘ta muhim. Tarkibida tiramin saqlovchi oziq-ovqatlarni (pomidor, selder, kakao, shokolad, pishloq, sut, yong‘oq, tuxum) iste’mol qilishni cheklash lozim. Shuningdek, spirtli ichimliklarni iste’mol qilish qat’iyan man qilinadi. Ular bosh og‘riq xurujini kuchaytirib yuboradi. Spirtli ichimliklar nafaqat migrenda, balki bosh og‘riqqa mo­yil kishilarda ham og‘riqni qo‘zg‘ab yuboradi. Bosh og‘riqqa moyil odamda hatto pivo ham bosh og‘rig‘ini qo‘zg‘aydi yoki kuchaytiradi.

Stress holatini yuzaga keltiruvchi har qanday vaziyat, ya’ni oila va ishdagi kelishmovchiliklar ham migren xurujini nafaqat qo‘zg‘aydi, balki kasallikning og‘ir kechishiga sababchi bo‘ladi. Shuning uchun ratsional psixoterapiya, autotrening, jismoniy mashqlar va sportning yengil turlari bilan shug‘ullanish stress holatining oldini oladi yoki uni bartaraf etadi. Erta saharda turib piyoda yurish va tushlikdan so‘ng ko‘chada sayr qilish migren profilaktikasi uchun o‘ta muhim. Shuningdek, igna bilan davolash, massaj, suvos­ti uqalashlari kabi muolajalar ham mig­ren xurujlari oldini olish uchun juda zarur. Mehnat ta’tillariga o‘z vaqtida chiqish, rejali tarzda sihatgohlarda dam olib turish ham o‘ta muhim.

Bemorga beriladigan tavsiyalar. Bemor doimo umumiy amaliyot shifokori nazoratida turishi kerak. Uning vazifasi bemorni sog‘lom turmush tarziga o‘rgatish va bemorni xurujlararo davrda davolashdan iborat. Har bir bemor migren xurujini qo‘zg‘ovchi va kamaytiruvchi omillardan voqif bo‘lishi lozim.

Migren xurujini qo‘zg‘ovchi omillarni esda tuting:
– stress;
– uyqusizlik, och qolish yoki to‘yib ovqat yeyish;
– ortiqcha jismoniy zo‘riqishlar;
– iqlim buzilishlari;
– kuchli shovqin va yorug‘liq;
– spirtli ichimliklar iste’mol qilish va sigaret chekish;
– shokolad, qahva, yong‘oq, sho‘r va achchiq narsalarni iste’mol qilish;
– ayollarda hayz ko‘rish davri, kontratseptivlarni betartib iste’mol qilish;
– issiq va kislorod kam joylarda uzoq qolib ketish;
– atir-upa va shu kabi kuchli hidga ega kimyoviy vositalar;
– ovqatga qo‘shiladigan turli konservantlar (nitratlar, natriy glutamat, aspartam).

Migren xurujini kamaytiruvchi omillar:
– o‘z vaqtida va yetarli miqdorda uxlash;
– tinch va sokin joylarda ishlash va dam olish;
– qorong‘i va hidsiz joylarda bo‘lish;
– yashash joyini o‘zgartirib turish (ba’zan foyda beradi);
– og‘riq paytida boshga sovuq yoki issiq narsa qo‘yish;
– ish va dam olishni to‘g‘ri tashkil etish;
– og‘riq qoldiruvchi dorilarni zudlik bilan qabul qilish (dorini tanlab o‘tirmasdan qo‘l ostida bor bo‘lgan har qanday analgetik qabul qilinadi).

Esda tuting. Migren inson hayotiga xavf solmaydi. Ammo yoshlik davrida boshlangan bu kasallik uzoq yillar davom etadi. Davolashni to‘g‘ri tashkil etish va sog‘lom turmush tarziga rioya qilish o‘ta muhim. Bunday bemorda migren xurujlari yengil kechadi, ularning soni va kuchi kamayadi. «Migren 40 yoshdan keyin to‘xtaydi» degan gap ham o‘rinlidir. Chunki yosh o‘tgan sayin migren xurujlari soni kamaya boradi va butunlay yo‘qoladi.

Zarifboy IBODULLAYEV,

tibbiyot fanlari doktori, professor